گفتار درمانی کودک، استفاده از روشها و تمرینات خاص برای ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری کودک توسط گفتار درمانگر است. مواردی مانند لکنت، تلفظ نادرست کلمات، کیفیت پایین صحبت کردن یا حتی مشکل جویدن و بلع غذا هر یک از طریق این روش درمانی قابل رفع هستند. اختلال گفتاری در کودکان می‌تواند از لحاظ ارتباط اجتماعی و همچنین فردی بر آن‌ها تاثیر منفی بگذارد در جلسات مشاوره کودک، با استفاده از تکنیک های مختلف به درمان کودک می پردازند (تکنیک هایی مثل پروتکل‌های شنیداری تطبیقی، آواشناسی حرکتی، درمان چندحسی، ، نقشه‌برداری کلامی-تصویری و …). بنابراین در صورتی‌که والدین متوجه این مشکلات شدند، لازم است به پزشک و آسیب‌شناس متخصص مراجعه کنند. در این مطلب بعد از بررسی تاثیرات منفی اختلالات گفتاری در کودکان، به بررسی مزایای گفتار درمانی، مراحل برگزاری جلسات و معیارهای انتخاب بهترین گفتار درمانگر های حوزه می‌پردازیم.
آنچه خواهید خواند
گفتار درمانی کودک چیست؟
گفتار درمانی کودک روشها و فعالیت‌های است که با هدف بهبود توانایی صحبت کردن و مهارت‌های زبانی او انجام می‌شود. در این روش کودکانی که دارای اختلالات گفتاری یا زبانی مانند تاخیر در صحبت کردن، لکنت، نارساخوانی، تلفظ نادرست کلمات و حتی مشکلات بلع و جویدن غذا هستند توسط گفتار درمانگر برای بهبود هر یک از موارد همراهی می‌شوند. استفاده از گفتار درمانی باعث می‌شود که کودک بتواند به راحتی افکار خود را بیان کرده و با دیگران ارتباط برقرار کند. علاوه بر این عامل مهمی در بهبود مهارت‌هایی مانند توانایی حل مسئله و حافظه است. این درمان در صورت بروز نشانه‌هایی خاص در کودک انجام می‌گیرد. در صورتی که والدین متوجه متفاوت بودن فرزند خود با همسالانش در گفتار و لحن بیان شدند، لازم است برای جلوگیری از آسیب‌های بعدی به پزشک مراجعه کنند.
چه زمانی نیاز به مراجعه به گفتار درمانی است؟
گفتار درمانی، درمانی برای بهبود چندین اختلال گفتاری و زبانی به شرح زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- اختلال تلفظ: این حالت به ناتوانی ادای درست صدای خاص کلمات گفته می‌شود. به این شکل که کودک ممکن است صدای بعضی کلمات را تغییر دهد یا آن‌را به زبان نیاورد و حذف کند.
- اختلال شیوایی: در این حالت، سرعت، روانی و ریتم گفتار دچار اختلال است. به عنوان مثال کودک ممکن است بخشی از کل کلمه را تکرار کند، در تولید صدا مشکل داشته باشد، خیلی سریع صحبت کند یا کلمات را با هم ادغام کند.
- اختلال رزونانسی یا پیچش صدا: در این حالت به دلیل انسداد جریان هوا در حفره های بینی یا دهان، کیفیت صدای کودک تغییر می‌کند. در بیشتر موارد این مشکل همراه با شکاف کام، تورم لوزه و اختلال عصبی همراه است.
- اختلال دریافتی: در این حالت کودک در درک و پردازش گفتار دیگران مشکل دارد. بنابراین ممکن است زمانی‌که فردی صحبت می‌کند، کودک بی علاقه به نظر برسد و دایره لغات محدودی داشته باشد. البته برخی مشکلات مانند اوتیسم، کم شنوایی و آسیب‌های مغزی هم می‌توانند منجر به این نوع اختلال شوند.
- اختلال بیانی: این حالت زمانی است که کودک در انتقال یا بیان اطلاعات مشکل داشته باشد. به‌عنوان مثال در جمله‌بندی‌های خود و استفاده از افعال و ساختار درست زبانی ناتوان است، فعل و فاعل یا سایر اجزای جمله را به هم ریخته بکار می‌برد. در برخی موارد بوجود آمدن این اختلال می‌تواند ناشی از مشکلات سندروم دان، کاهش شنوایی یا ضربه به سر باشد.
- اختلال شناختی-ارتباطی: این اختلال در اثر آسیب بخشی از مغز کودک که وظیفه کنترل تفکر را بر عهده دارد، اتفاق می‌افتد. در نتیجه می‌توان منجر به مشکلات حافظه، حل مسئله، صحبت کردن یا گوش دادن، خواندن و نوشتن شود. علت این اختلال رشد غیر طبیعی مغز یا آسیب‌های مغزی است.
- دیس آرتری: این حالت به دلیل ضعف یا ناتوانی کنترل ماهیچه‌های صورت اتفاق می افتد. علت اصلی آن اختلالات سیستم عصبی و شرایطی است که باعث فلج صورت یا ضعف گلو و زبان می‌شود. در نتیجه کودک دچار مشکلات بلع، جویدن و امتناع از غذا خوردن می‌شود.
پزشک متخصص بعد از ارزیابی اولیه و تشخیص نوع اختلال، ضمن طراحی اهداف مشخص نسبت به برگزاری جلسات درمان اقدام می‌کند.
اهداف گفتار درمانی کودک
هدف اصلی گفتار درمانی بهبود ارتباطات کودک است. اما چگونگی دستیابی به این اهداف و نحوه برگزاری جلسات بستگی به شدت اختلال و نظر گفتار درمانگر دارد. در طی فرایند گفتار درمانی پزشک متخصص ممکن است اهداف خاص‌تری به شرح زیر را نیز در نظر بگیرد:
- بهبود هماهنگی و قدرت عضلات مرتبط با صحبت کردن و گفتار
- بهبود شیوایی بیان کلمات و روان صحبت کردن
- بهبود مهارت‌های پردازش شنوایی و مهارت آوا شناسی
- بهبود درک زبان و بیان آن
- بهبود مهارت‌های خواندن و نوشتن
- آموزش روش‌های جایگزین ارتباطی به جای مهارت گفتاری
هر یک از این اهداف در صورت پیگیری منظم تمرینات در جلسات درمان و همچنین تکرار آن در خانه توسط والدین، مزایای فردی و اجتماعی بسیاری برای کودک به دنبال دارد.
مزایای گفتار درمانی کودک چیست؟
در صورتی که کودک در بیان و انتقال تفکر و احساسات خود از طریق زبان و گفتار مشکل داشته باشد، نمی‌تواند با دیگران به درستی ارتباط برقرار کند. این موضوع علاوه بر تاثیرات منفی بر سلامت روان کودک، تعاملات اجتماعی او را نیز کم می‌کند. بنابراین گفتار درمانی می تواند در این دو بخش مزایای زیر را داشته باشد:
مزایای فردی
- کمک به بیان و انتقال افکار و احساسات
- افزایش عزت نفس و استقلال فردی
- بهبود کیفیت و لحن گفتار کودک و تقویت حس اعتماد به نفس در او
- تقویت حس امیدواری و جلوگیری از انزوای اجتماعی
مزایای اجتماعی
- بهبود مهارت‌های اجتماعی کودک و افزایش تعامل او با دیگران
- افزایش توانایی گفتگو و صحبت با هدف برقراری ارتباط او با همسالان خود
- تقویت مهارت خواندن و نوشتن کودک و کمک به یادگیری بهتر او در مدرسه
مراحل گفتار درمانی کودک توسط گفتار درمانگر به چه شکل است؟
گفتار درمانی کودکان معمولا همراه با بازی‌های مختلف، صحبت کردن، استفاده از کتاب و تصاویر به شکل گروهی یا تک نفره انجام می‌گیرد. این تمرینات بر حسب شدت اختلال، سن و نیازهای کودک متفاوت است. بعضی از فعالیت‌هایی که در این جلسات انجام می‌گیرد، به شرح زیر هستند:
تمرینات زبان و دهان: گفتار درمانگر با طراحی تمرینات و حرکاتی خاص، دهان و زبان کودک را تقویت می‌کند. به این شکل او به تدریج قادر خواهد بود تا هماهنگی بین مفاصل دهانی و زبانی خود را افزایش دهد.
حرکات صورت: کنترل حالات صورت به بهبود مهارت‌های حرکتی کودک در این بخش کمک می‌کند. یکی از تمرینات در این روش، لبخند زدن، جمع کردن لب‌ها و شل کردن صورت است.
خواندن با صدای بلند: اگر اختلال گفتاری کودک به علت حرکت نادرست دهان و زبان باشد، خواندن بلند ارتباط بین مغز و دهان را تقویت می‌کند.
بازی با کلمات: در این روش به‌وسیله بازی‌های حافظه، جستجوی کلمات یا جدول کلمات، عملکرد شناختی و مهارت‌های تفکر کودک تقویت می‌شود.
در کنار این موارد که در طول جلسات انجام می‌گیرد، درمانگر تمرینات و راهنماهایی را نیز برای والدین در نظر می‌گیرد تا هم‌زمان روند درمان در خانه نیز دنبال شود. با این حال موثر بودن جلسات نیاز به استفاده از پزشک و گفتار درمانگر با تجربه و متخصص دارد.
نکات مهم برای انتخاب گفتاردرمانگر مناسب برای کودک
همه والدین به دنبال انتخاب بهترین پزشک برای فرزند خود هستند تا بتوانند با اطمینان کامل کودک را به او بسپارند. ضمن اینکه انتخاب گفتار درمانگر مناسب گام مهمی در سریع شدن روند بهبود مهارت‌های ارتباط کودک است. برای همین منظور بهتر است به نکات زیر در این خصوص توجه کنید:
- تخصص و اعتبار: گفتار درمانگران دارای مدارک تخصصی در زمینه آسیب شناسی گفتاری هستند. علاوه بر این شهرت، تجربه و سابقه درمان در این حوزه یکی از شاخص‌های مهم اثرگذاری درمان است.
- رویکرد و تکنیک درمان: بررسی این موضوع نیاز به صرف کمی زمان بیشتری دارد. اما لازم است که والدین با جمع‌آوری اطلاعات لازم و تحقیق کافی تناسب روش درمانی پزشک با نیازهای کودک خود را ارزیابی کنند.
- ارتباط و همکاری: گوش دادن با دقت، پرسیدن سوالات مرتبط، توضیح روند درمان و ارتباط باز با کودک و والدین یکی از نکات مهم انتخاب گفتار درمانگر است.
- همدلی و صبوری: علاوه بر توانایی برقراری ارتباط مناسب با کودک، یک گفتار درمانگر مناسب به کودک احترام می‌گذارد، خونگرم، صبور و همدل است
- امکانات: یک محیط درمانی مجهز با ابزارهای لازم، تمیز بودن، راحتی و جذابیت آن برای کودک روند تاثیرگذاری جلسات را بیشتر می‌کند.
هزینه گفتار درمانی کودک چه میزان است؟
روند پیشرفت جلسات گفتار درمانی برای هر کودک متفاوت است. بنابراین از آنجا که فرایند درمان و تعداد جلسات به عوامل مختلفی بستگی دارد، نمی‌توان هزینه ثابتی را برای آن در نظر گرفت. معمولا پزشک بعد از ارزیابی اولیه با توجه به سن، خفیف یا شدید بودن اختلال و اینکه چه اندازه بر توانایی‌های ارتباطی کودک تاثیر گذاشته است، می‌تواند در این خصوص اظهار نظر کند. البته در برخی موارد نیز ممکن است نیاز به درمان‌های جانبی ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد که این موضوع هم بر هزینه درمان تاثیر می‌گذارد.
با این حال آنچه در نهایت اهمیت بیشتری دارد، انتخاب مناسب‌ترین گفتار درمانگر بر اساس شاخص‌های مربوط است. به این شکل می‌توان انتظار پیشرفتی مطلوب با توجه به میزان هزینه‌های صرف شده در روند جلسات و بهبود کیفیت زندگی کودک را داشت.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.