کودکان اعضای شیرین خانواده هستند که با کارهای دلنشین خود، همه افراد را شاد می‌کنند. اما گاهی اوقات پرخاشگری در کودکان، می‌تواند آزار دهنده باشد. زیرا آن‌ها فاقد مهارت‌های خود کنترلی و ارتباطی برای بیان مسالمت آمیز خود هستند که نتیجه آن بروز رفتارهای پرخاشگرانه خواهد بود. البته این نوع رفتار از سمت کودک پرخاشگر اغلب ناخواسته است و به نوعی واکنشی برای تثبیت جایگاه آن‌ها به حساب می‌آید. با این حال شناسایی نشانه‌های پرخاشگری، دلایل و جستجوی راه حل برای برطرف کردن آن نکته‌ای است که لازم است والدین در صورت لزوم با همراهی متخصص مربوط در جلسه مشاوره کودک مورد توجه قرار دهند. در ادامه درباره اینکه چه زمانی پرخاشگری کودک نیاز به رسیدگی دارد، علائم پرخاشگری در کودکان، دلالیل و علت های پرخاشگری کودک (مواردی مثل تروما، سرخوردگی، خشم و محیط پر استرس) و راهکارهای درمان پرخاشگری در کودک مفصل صحبت می شود.
آنچه خواهید خواند
چه زمانی پرخاشگری کودک، نیاز به رسیدگی دارد؟
روانشناسان، رفتارهای پرخاشگرانه را در قالب اقداماتی تعریف می‌کنند که به قصد آسیب رساندن به شخص دیگر انجام می‌گیرد. با این حال کودکان هیچگاه در هنگام بروز این رفتار، قصد آسیب به همبازی و همسالان خود را ندارند. از آنجا که کودکان فاقد توانایی‌های گفتاری و اجتماعی تکامل یافته هستند، با استفاده از پرخاشگری به‌دنبال اثبات خود و خواست‌هایشان هستند. به همین دلیل در صورتی‌که این رفتار در قالب اعمال فیزیکی تکرار شونده‌ای مانند لگد زدن، ضربات شدید، کوبیدن یا گاز گرفتن که باعث آسیب دیگران شود و حتی استفاده از کلمات بی‌ادبانه مخرب نسبت به همسالان بروز کند به آن رفتارهای پرخاشگرانه می‌گویند. در صورت مشاهده همیشگی این رفتارها در تعامل با سایر همبازیان، لازم است نسبت به رسیدگی و پیدا کردن راه حلی برای رفع آن اقدام کرد. اما در مرحله اول والدین باید با نشانه‌های پرخاشگری آشنا باشند.
علائم پرخاشگری در کودکان چیست؟
بسیاری از والدین قادر به تشخیص اعمال خشونت‌آمیز واقعی از موارد کاذب نیستند. با این حال می‌توان نشانه‌های زیر را که در سه دسته فیزیکی، کلامی و عاطفی اتفاق می‌افتند، به عنوان موارد قابل توجه در نظر گرفت:
- رفتارهای شدید تهاجمی حتی در مسائل جزئی
- کج خلقی‌های خارج از کنترل
- دوری از ارتباط با همسالان، والدین، خواهر یا برادر
- علاقه‌مندی به مشاهده محتوای خشونت آمیز در تلویزیون یا سایر رسانه‌ها
- اعمال خشونت نسبت به حیوانات
- انجام رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه غیر عادی مانند تهدید دیگران، تخریب وسایل
- درگیری با همسالان هنگام بازی، کلاس درس
- بی تفاوتی نسبت به احساسات و عواطف دیگران
- مشکل در رعایت نظم و انضباط
- نشان دادن رفتارهای خودآزاری
- ضعف تحصیلی
بروز هر یک از این نشانه‌ها علامت خطری برای والدین به منظور اقدام برای رفع آن با در پیش گرفتن رفتارهای مناسب و همچنین کمک گرفتن از یک متخصص است. متخصصان جهت همراهی با والدین در ابتدا به بررسی ریشه این رفتار می‌پردازند. دلایلی که هر یک می تواند ریشه در خانواده یا مشکلات روانشناختی کودک داشته باشد.
دلایل بروز پرخاشگری در کودکان چیست ؟
پرخاشگری در کودکان می‌تواند نشانی از مشکلات اساسی و حتی اختلالات روانپزشکی باشد. بنابراین در اولین قدم برای رفع و شروع درمان نیاز به شناسایی دلایل آن است. معمولا چهار عامل روانشناختی خشم، سرخوردگی، محیط پر استرس و تروما باعث بروز این رفتار می‌شود.
خشم
بروز خشم در کودک از عدم آگاهی وی در مورد مکانیسم‌های مقابله‌ای مناسب ناشی می‌شود. کودکانی که اضطراب درمان نشده دائمی دارند، با بروز خشم خود به شکل پرخاشگری دیگر همسالان یا همبازیان خود را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. از طرفی در صورتی که کودک در کنترل خلق و خو و واکنش های عاطفی خود مشکل داشته باشد، به شکل عکس‌العملی ناخواسته با بروز خشم خود از طریق پرخاشگری، به خود تنظیمی و رفع چالش خود به این شکل روی می‌آورند.
سرخوردگی
کودکانی که با مشکلات شناختی و اختلالات تاخیر در رشد یا مشکلات هوشی مانند اوتیسم مواجه هستند به دلیل ناتوانی در انتقال احساسات خود و حس ناامیدی ایجاد شده ناشی از آن به رفتار پرخاشگرانه روی می‌آورند. زیرا آن‌ها در مواجهه با مشکل خود ناتوان هستند و در نتیجه به‌دلیل احساس اضطراب یا تحریک و نداشتن راه حلی برای ابراز آن تمایل به سرکوب دیگران و پرخاشگری پیدا می‌کنند. از سوی دیگر مشکلات برخی از کودکان در برقراری ارتباط اجتماعی مطلوب با دیگران عامل روی آوردن آن‌ها به این رفتار است.
محیط‌های پر استرس
رشد روانشناختی کودک با قرار گرفتن در محیط‌های استرس‌زا مانند مشاجره والدین یا دیدن خشونت در خانه یا اجتماع با مشکل مواجه می‌شود. کودکانی که بیشتر زندگی خود را در این محیط‌ها سپری می‌کنند، به سختی می‌توانند با موانع کنار بیایند و به دلیل نداشتن محیط خانوادگی سالم، مستعد پرخاشگری هستند. این رفتار در بیشتر موارد در والدینی که به صورت لفظی یا فیزیکی با یکدیگر درگیر هستند، تشدید می‌شود.
تروما
فشارهای روحی و روانی ناشی از یک اتفاق آسیب زننده یا بیماری‌های سخت می‌تواند به بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودک منجر شود. از آنجا که کودک در این حالت قادر به مدیریت خلق و خوی و احساسات منفی خود به شکلی سالم نیست، با بروز رفتارهای پرخاشگرانه سعی در تنظیم آن‌ها خواهد داشت.
راهکارهای درمان پرخاشگری در کودکان چیست؟
راهکاری درمان پرخاشگری در کودکان مبتنی بر رفتارهای خاص از طرف والدین و در صورت لزوم استفاده از همراهی متخصص است. والدین می‌توانند در ابتدا از راه‌های زیر با این رفتار کودکان خود روبرو شوند:
- واکنش نشان ندادن بیش از حد و صبر کافی برای جلوگیری از تشدید پرخاشگری
- استفاده از لحن مقتدرانه برای آرام کردن کودک در حین پرخاشگری
- ارائه پاداش به رفتارهای خوب کودک
- برنامه‌ریزی برای تخلیه هیجانات کودک از طریق فعالیت‌های فیزیکی
- عدم انجام اعمال خشونت آمیز در برابر کودک
- باز داشتن کودک از تماشای برنامه‌های تلویزیونی یا اینترنتی خشن
- صرف زمان و توجه کافی برای کودک
اما در بسیاری اوقات والدین از روش‌های فوق قادر به مدیریت رفتارهای پرخاشگرانه کودک نیستند. در این حالت لازم است بر حسب شرایط از روانشناس برای ارزیابی نشانه‌های سلامت روان و دریافت آموزش لازم، بازی درمانگر برای آموزش مهارت‌های اجتماعی، درمان‌های شناختی رفتاری و در نهایت روانپزشک کودک برای تجویز داروهای مناسب و مدیریت رفتار استفاده کرد.
نتیجه گیری
بسیاری از کودکان در بازی‌ها و تعاملات روزانه خود ممکن است رفتارهای خشن مانند ضربه زدن یا هل دادن را از خود بروز دهند. اما در مورد برخی از آن‌ها، این رفتارها از حالت تعادل خارج شده و در مرز پرخاشگری یا خشونت شدید قرار می‌گیرد. عدم توجه به نشانه‌ها و درمان پرخاشگری در آینده می‌تواند کودک را به فردی ضد اجتماع تبدیل کند. بنابراین لازم است کلیه والدین با در نظر گرفتن شرایط فرزند خود و ریشه‌یابی علت آن ضمن برخورد صحیح با رفتارهای پرخاشگرانه وی، در صورت لزوم از نظرات روانشناس یا روانپزشک برای درمان استفاده کنند.
منابع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.
