در دنیای دیجیتال امروزی، شبکه‌های اجتماعی به ابزار پرکاربرد ارتباطی و اشتراک‌گذاری محتوایی تبدیل شده‌اند. هر چند این شبکهها فوایدی مانند یادگیری مطالب آموزشی، ارتباطات اجتماعی مفید یا استفاده از تجربیات دیگران دارد، با این حال در صورتاستفاده نامناسب یا زیاد نوجوانان، پیامدهای منفی بسیاری بر زندگی اجتماعی و روانی آنها به‌دنبال خواهد داشت مثل ارتباط‌های غیرکلامی آسیب‌زا، عزت نفس متزلزل، محرومیت از خواب، رفتارهای نمایشی مجازی، تعاملات سمی گروه‌های آنلاین و …. اما چگونه می‌توان راهکاری مناسب برای برخورد صحیح با استفاده نامناسب از این رسانه‌ها توسط نوجوانان داشت. (لطفا دقت کنید که بعضا نیاز است تا در جلسات مشاوره نوجوان، علت استفاده نامناسب و زیاد آنها از شبکه های اجتماعی توسط متخصص ها ریشه یابی شود.)
آنچه خواهید خواند
چه زمانی استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی مشکل‌زا می‌شود؟
شبکه‌های اجتماعی بر همه نوجوانان تاثیر یکسان نمی‌گذارد و به عوامل بسیاری مانند محتوای دیده شده، مقدار زمان صرف شده در شبکهها، سطح بلوغ و شرایط روحی روانی نوجوان، شرایط زندگی وی و عوامل فرهنگی، اقتصادی خانواده دارد. هر کدام از این عوامل می‌تواند در صورت خارج شدن از تعادل خود، اثرات و پیامدهای منفی بسیاری بر سلامت روان نوجوان داشته باشد.
اما به‌عنوان یک شاخص اثرگذار، طبق مطالعاتی که بر روی نوجوانان ۱۲ تا ۱۵ ساله در آمریکا انجام گرفته است، استفاده بیشتر از سه ساعت در روز از شبکه‌های اجتماعی تاثیر منفی بر سلامت روان آنها می‌گذارد. پژوهش مشابه انجام شده در انگلستان نیز نشان می‌دهد استفاده بیش از سه بار در روز به مدت طولانی سلامت روان نوجوانان را به خطر خواهد انداخت. هر چند در این میان نوع محتوای تماشا شده حتی در زمان‌های کوتاه هم می‌تواند تاثیری شدیدتر از دیدن محتواهای معمولی در مدت زمان طولانی داشته باشد.
به‌عنوان مثال محتواهای شامل اعمال خلاف قانون، محتوای مستهجن، محتوای حاوی موارد تشویق در جهت آسیب به خود یا دیگران، همچنین تغییر عادات غذایی به سمت ناسالم در مدت کوتاهی تاثیر نامطلوب خود را خواهند گذاشت. بنابراین شاید نتوان نظری کلی در مورد تاثیر منفی این شبکهها بر حسب زمان و مدت استفاده ارائه کرد. بر همین اساس توجه به عوارض و پیامدهای منفی کاربرد این شبکهها و پیدا کردن راه‌حل‌های مرتبط بسیار اهمیت دارد.
عوارض استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی مجازی
شبکه‌های اجتماعی در شکل استفاده مفید، ابزاری برای بیان نوجوان، شبکه‌سازی با افراد با تجربه و متخصص و کمک به شکل‌گیری هویت آنلاین وی است. ضمن اینکه در بسیاری موارد برای دسته‌ای از نوجوانان که در اجتماع خود در حاشیه هستند، مانند اقلیت‌های نژادی، آن‌هایی که شرایط سخت پزشکی و طولانی مدتی را تجربه می‌کنند یا آنها که دوران پر استرسی را در زندگی خود دارند، می‌تواند در بهبود زندگی آنها بسیار کمک‌کننده باشد. شاید در ساده‌ترین حالت خود، رسانه‌های اجتماعی مجازی برای نوجوانی که مستعد افسردگی کمک می کند تا با دیدن یک محتوای طنز و جذاب، از دنیای خود فاصله بگیرد و بتواند با چالش‌های زندگی خود کنار آید.
اما در کنار این فواید، استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند جوانب منفی بسیاری به شرح زیر داشته باشد:
- تمرکز نوجوان از ورزش، فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی، تکالیف مدرسه دور کند.
- باعث ایجاد اختلالات خواب شود.
- اطلاعات نادرست و آسیب رساننده‌ای را به وی القا کند.
- به وسیله‌ای برای انتشار شایعات یا به اشتراک‌گذاری بیش از اندازه زندگی شخصی نوجوان یا محتوای مستهجن تبدیل شود.
- نوجوان را به تغییر دیدگاهش در مورد زندگی خود یا دیگران به شکلی ناسالم سوق دهد.
- نوجوان را در معرض تبهکاران و مجرمان مجازی قرار داده و ریسک سوء استفاده یا اخاذی از آنها را افزایش دهد.
- با قرار دادن نوجوان در معرض آزار و اذیت سایبری، خطر ابتلا به بیماری‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی را افزایش دهد.
- باعث شکل‌گیری تعاملات و ارتباطات منفی نوجوان با دیگران شود.
بنابراین لازم است والدین با کنترل مناسب استفاده نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی مجازی، پیامدهای منفی کاربرد آنها را به حداقل برساند.
راهکارهای جلوگیری از استفاده نادرست شبکه‌های اجتماعی مجازی توسط نوجوانان
والدین می‌توانند از طریق راهکارهای فردی، خانوادگی و اجتماعی، استفاده نوجوانان از شبکه‌های مجازی را مدیریت کنند. این روش‌ها در هشت مورد به شرح زیر قابل اجرا هستند:
۱. قوانین و محدودیت‌های لازم برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی را وضع کنید
با انجام این کار می‌توان مانع از ایجاد تاثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی در فعالیت‌های روزانه، خواب، انجام تکالیف یا تغذیه نوجوان شد. به‌عنوان مثال می‌توان محدودیت زمانی روزانه یا مقرراتی در مورد عدم استفاده از این شبکهها تا زمانی که تکالیف انجام نشده است، وضع کرد. همچنین می‌توان در زمان‌های خاصی مانند ناهار سا سام خانوادگی یا یکساعت قبل از خواب برای این منظور گذاشت.
۲. رفتارهای چالش‌برانگیز نوجوان را مدیریت کنید
این راهکار در موردی بکار می‌رود که استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث به چالش کشیدن قوانین و مقررات وضع شده یا فعالیت مناسب نوجوان شده است. در این حالت باید با نوجوان به شکل خصوصی صحبت کرد یا با والدین دوستان وی در این خصوص وارد بحث شد تا راهکاری مشترک را یافت.
۳.حساب کاربری نوجوان در شبکه‌های اجتماعی را کنترل کنید
انجمن روانشناسی آمریکا توصیه می‌کند که در سال‌های اولیه دوران نوجوانی، به طور مرتب از روش‌های غیر مستقیم فعالیت وی در شبکه‌های اجتماعی را نظارت کنید. یکی از این راه‌ها، دنبال کردن فرزندتان یا دوستان نزدیک وی در این شبکهها است. به مرور زمان با ارزیابی سطح بلوغ نوجوان می‌توان تصمیم‌گیری لازم در مورد کاهش این نظارت‌ها را گرفت.
۴. تنظیمات حریم خصوصی حساب کاربری نوجوان در شبکه‌های اجتماعی را فعال کنید
از روشی دوستانه، با فعال کردن تنظیمات حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی می‌توان مانع از به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی نوجوان یا مشاهده محتواهای غیر معمول شد.
۵. با نوجوان‌تان به طور مرتب در مورد شبکه‌های اجتماعی صحبت کنید
این گفتگو فرصتی فراهم می‌کند تا به احساس نوجوان هنگام استفاده از شبکه‌های اجتماعی پی ببرید. بنابراین نوجوان خود را تشویق کنید تا اگر در این شبکهها محتوایی آزاردهنده یا نگران کننده مشاهده می‌کند، به شما اطلاع دهد. با این کار همچنین می‌توانید مشاوره لازم به فرزندتان را نیز بدهید. به‌عنوان مثال می‌توانید به آنها بیاموزید که آیا محتوا مناسب وی است یا خیر، همچنین توضیح دهید که شبکه‌های اجتماعی محتواهای پرزرق و برق در مورد زیبایی و سبک زندگی دارند که اغراق آمیز و غیر واقعی هستند.
۶. برای نوجوان خود الگو باشید
در این خصوص بهتر است به فرزندتان در مورد عادات مفید استفاده از رسانه‌های اجتماعی توضیح دهید و او را همراهی کنید. به این شکل می‌توانید با معرفی کردن خود به‌عنوان الگویی مناسب، تنها یک پند دهنده نباشید.
۷. در مورد محتواهای نامناسب در شبکه‌های اجتماعی به نوجوان خود توضیح دهید
در این خصوص می‌توانید به نوجوان خود در مورد نامناسب بودن شایعه پراکنی، قلدری یا توهین به شخصیت افراد تذکر لازم را بدهید. همچنین یادآوری کنید که اطلاعات شخصی‌اش مانند آدرس، رمز عبور، شماره تلفن را با افراد غریبه به اشتراک نگذارد.
۸. داشتن ارتباط حضوری بیشتر با دوستانش را تشویق کنید
این موضوع به‌خصوص در مواردی که تشخیص می‌دهید استفاده از شبکه‌های اجتماعی فعالیت روزانه نوجوان را دچار اختلال کرده است، بسیار اهمیت دارد. همچنین اگر فرزندتان در اثر ارتباطات مجازی بیش از اندازه دچار علائم اضطراب، افسردگی یا هر نوع مشکلات سلامت روان شده است، ضمن تشویق او به ارتباطات حضوری با دوستان، نظر مشاور و متخصص نوجوان در حوزه سلامت روان را نیز دریافت کنید تا با همراهی وی مراقبت‌های لازم از فرزندتان را انجام دهید.
مرجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.