بسیاری از پدر و مادرها با کج خلقی و رفتارهای ناهنجار کودکان لجباز خود، دست و پنجه نرم می‌کنند. این نوع رفتار اگر در حدی اندک باشد، اهمیت چندانی ندارد اما در برخی موارد شدت آن به گونه‌ای آزار دهنده است که باید چاره‌ای اندیشید و باید فهمید که با بچه لجباز چگونه رفتار کنیم (استراتژی هایی مثل استراتژی های بازی محور، برنامه ریزی منظم برای او و یا تقویت قدرت تصمیم گیری بچه ها و … بسیار می توانند موثر باشند) و حتی تکنیک هایی برای کنترل خشم به والدین آموزش داده شود. نحوه رفتار با این دسته کودکان متفاوت است و اگر جزو والدینی هستید که موضوع لجبازی فرزندتان برای شما دردسرآمیز شده است، این مطلب کمک بسیاری در شناسایی نشانه‌ها، علت ها، و معرفی ۸ روش برای رفتار با آنها است تا از مشکلاتی که می تواند پیش بیاید و زندگی آنها را مختل کند، جلوگیری شود. دقت داشته باشید که اگر کودک شما، شرایط زیر را داراست بهتر است از مشاوره کودک استفاده کنید.
آنچه خواهید خواند
لجبازی در کودکان چیست و چه معنایی دارد؟
کودکان لجباز تمایلی به کنترل و محدود شدن آزادی‌های‌شان توسط دیگران ندارند. بر همین اساس از گوش دادن به حرف‌ها و دستورات والدین خود سرپیچی می‌کنند. البته لجبازی در کودکان طبیعی است و اگر وی در فعالیت‌هایش آزادی نسبی می‌خواهد، نمی‌توان در همه موارد بر چسب اختلال لجبازی را به او زد. با این حال اگر این رفتار به شکل همیشگی و آزار دهنده در آید لازم است نسبت به پیدا کردن دلایل آن اقدام کرد. زیرا در این شکل تبدیل به مشکلی عاطفی می‌شود که در صورت عدم توجه می‌تواند در نهایت به اختلالات روانی در کودک منجر شود.
به عبارتی لجبازی در شکل متعادل خود، نشان دهنده پشتکار و دست نکشیدن کودک از اهداف و خواسته‌هایش است. اما در صورت خارج شدن از حد تعادل، این حالت رفتاری، عواقب منفی خود را نشان می‌دهد. رفتار اغراق آمیز وی برای پذیرش بازخورد یا در نظر نگرفتن دیدگاه‌های دیگران، ممکن است توانایی او را برای یادگیری و رشد فکری با محدودیت مواجه کند.
ضمن اینکه کودکان لجباز در آینده در برابر کسب ایده‌ها یا تجربیات جدید که در رشد و توسعه دیدگاه آنها به زندگی بسیار موثر است، مقاوم خواهند شد. بنابراین با توجه به عواقب منفی لجبازی بیش از حد، لازم است که والدین با شناسایی دلیل و نشانه‌های خاص این رفتار، نسبت به پیگیری روش‌های خاص برای بهبود علائم آن اقدام کنند.
از کجا بفهمیم که کودک ما لجباز است؟
با توجه به موارد یاد شده باید توجه کرد که تشخیص مرز رفتار لجبازی نامتعادل در کودکان بسیار اهمیت دارد. زیرا همه کودکان گاهی اوقات مرزهای رفتاری خود با والدین را جابجا می‌کنند، اما چگونه می‌توان تشخیص داد که این رفتار ناشی از لجبازی است؟ برای شناسایی این حالت، هفت نشانه کلی به شرح زیر وجود دارد:
۱.امتناع از گوش دادن یا پیروی از قوانین و مقررات والدین:
کودکان لجباز در بیشتر اوقات در برابر رفتارهای جدی و مقتدرانه والدین مقاومت می‌کنند. در این حالت ممکن است قوانین آنها را نادیده گرفته و انجام ندهند.
۲.مشاجره بیش از حد برای رسیدن به خواست خود:
کودکان لجباز برای دستیابی به آنچه می‌خواهند، وارد مشاجره و گفتگوهای مداوم با والدین یا معلمان خود می‌شوند.
۳. تمایل شدید به کنترل موقعیت‌ها:
کودکان لجباز زمانی که احساس می‌کنند مجبور به انجام کاری خلاف میل خود هستند و کنترل امور را از دست داده‌اند، در برابر حرف‌ها و خواست‌های دیگران مقاومت می‌کنند. بنابراین در بیشتر مواقع تمایل زیادی به کنترل موقعیت‌ها دارند.
۴. تسلیم نشدن در برابر نظرات:
کودکان لجباز عقاید و نظرات ثابتی دارند و حتی زمانی که شواهد یا استدلال منطقی متضاد با نظر آنها وجود دارد، بر عقیده خود پافشاری می‌کنند و تمایلی به تغییر آن ندارند.
۵. مقاومت در برابر تغییر:
کودکان لجباز اغلب در منطبق کردن خود با موقعیت‌های جدید یا تغییرات روتین مشکل دارند و ترجیح آنها به آشنایی قبلی با هر وضعیتی است.
۶. مشکل در سازش با والدین یا خواهر و برادر:
لجبازی بیشتر به شکل عدم سازگاری با دیگران در حل مسائل و ارتباط با آنها ظاهر می‌شود. این موضوع می‌تواند اشتراک‌گذاری اسباب‌بازی با خواهر و برادر یا عدم همراهی در بازی‌های گروهی باشد.
۷. عدم پذیرش عواقب رفتار خود:
کودکان لجباز در بیشتر موقعیت‌ها از پذیرش مسئولیت کارها و رفتار خود سر باز می‌زنند.
به طور حتم، این نوع رفتارهای اشاره شده خود به خود پدید نمی‌آیند و ضروری است با شناسایی دلایل آن، راه مواجهه و برطرف کردن لجبازی بیش از اندازه را پیدا کرد.
چرا کودک لجباز می‌شود؟ (علت های لجبازی در کودکان)
برای بسیاری از والدین درک لجبازی کودکشان چالش‌برانگیز و دشوار است. هر چند در بیشتر موارد این رفتار، بخشی طبیعی از سفر رشد وی به حساب می‌آید، با این حال دانستن دلایل لجبازی بیش از اندازه می‌تواند به نحوه رفتار درست یا درمان آن کمک بسیاری کند. به طور کلی لجبازی سه دلیل عمده به شرح زیر دارد:
۱.ترس از تغییر
در این حالت که همان لجبازی موقعیتی است، کودک به دلیل ترس از تغییر محل زندگی یا درس خود این رفتار را از خود نشان می‌دهد. زیرا تغییر، برای کودکان ترسناک است و آنها از لجبازی به عنوان اولین خط دفاعی خود استفاده می‌کنند. حتی در برخی موارد به دنیا آمدن فرزند جدید در خانواده هم می‌تواند از این نوع باشد. زیرا به دلیل کم شدن توجه و محبت والدین، وی با احساس استرس ناشی از نداشتن درک کافی علت این کم توجهی، لجباز می‌شود.
۲. احساس عدم کنترل
وقتی کودک احساس کند که هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارد، شروع به لجبازی می‌کند. از آنجا که بیشتر کودکان وقتی والدین از آنها درخواست می‌کنند که مثلا تکالیف خود را انجام دهند یا به رختخواب بروند، احساس می‌کنند که کنترل کمی بر زندگی خود دارند. بنابراین برای لذت بردن از این احساس که می‌توانند به دلخواه رفتار کنند و آزادی عمل داشته باشند، به لجبازی پناه می‌برند تا خود را اثبات کنند.
۳. جلب توجه
همه کودکان برای جلب توجه دیگران، روش خاص خود را دارند. به خصوص موقعیت‌هایی که به آنها محبت کافی نمی‌شود. آنها اگر احساس کنند که نادیده گرفته شده اند یا اهمیتی در خانه ندارند، برای جلب توجه شروع به لجبازی می‌کنند.
۴. خود مختاری و استقلال
کودکان در مسیر رشد خود تمایل به استقلال و کنترل بیشتری بر زندگی‌شان دارند. در برخی موارد لجبازی می‌تواند راهی برای اعلام استقلال توسط آنها به حساب آید.
۵. ترس از شکست
برخی کودکان از اشتباه کردن یا روبرو شدن با چالش‌ها می‌ترسند. به همین دلیل ترس از شکست در این موقعیت‌ها باعث می‌شود که آنها در برابر تغییرها یا تجربه‌های جدید مقاومت کنند.
۶. فقدان مهارت‌های ارتباطی
اگر کودکی با ابراز موثر و کامل خود مشکل داشته باشد، ممکن است از لجبازی به‌عنوان راهی برای بیان نیازها یا ضعف‌های خود استفاده کند.
حال با دانستن این علائم و دلایل لجبازی چگونه می‌توان با کودک رفتار کرد؟ آیا رفتار قهرآمیز و متقابل راه حل این موضوع است یا باید با در پیش گرفتن روشی تربیتی یا انگیزشی، کودک را به سمت ترک لجبازی سوق داد.
والدین چگونه باید با کودک لجباز رفتار کنند؟
برای روبرو شدن با کودک لجباز روش‌های مختلف تربیتی، رفتاری و روانشناختی به شرح زیر می‌تواند مورد توجه قرار گیرد:
۱.حفظ آرامش و خونسردی و داشتن رفتاری صبورانه
رفتار آرام و خونسرد در مواجهه با کودک لجباز بسیار اهمیت دارد. زیرا هر نوع واکنش همراه با عصبانیت می‌تواند وضعیت را وخیم‌تر کند.
۲.تعیین انتظارت و مرزهای شفاف برای کودک
والدین باید به شکلی واضح کودک را از نتایج رفتار نادرست خود و پیروی نکردن از قوانین خود آگاه کنند. گوشزد کردن مداوم این حد و مرزها و اجرای آنها کلید اصلی تصحیح رفتار کودک خواهد بود.
۳. فراهم کردن زمینه انتخاب بین گزینه‌های مختلف
هر زمان که امکان دارد، به فرزندتان گزینه‌هایی برای انتخاب بدهید تا احساس کنترل بر تصمیمات خود داشته باشد. به عنوان مثال بجای گفتن جمله «سبزیجات خودت رو بخور»، می‌توان گفت: « با شام امشب خیار می‌خوری یا هویج؟»
۴. تشویق کودک در صورت داشتن رفتار مثبت
در صورت مشاهده هر رفتار خوب، کودک را تشویق کرده و به او پاداش دهید. زیرا در این حالت کودک به جای لجبازی، رفتار مثبت خود را ادامه خواهد داد.
۵. همدردی و تایید احساسات عاطفی کودک
گاهی اوقات لجبازی می‌تواند ناشی از ناامیدی یا احساسی ناشناخته در کودک باشد. بنابراین قبل از پرداختن به موضوع، به حرف‌ها و احساسات کودک گوش دهید و حتی دیدگاه‌های مثبت وی را تایید کنید.
۶. جایگزین کردن فعالیت‌های دیگر با کارهایی که کودک آنها را انجام نمی‌دهد
اگر کودکی از انجام کاری خاص امتناع می‌کند، فعالیتی جایگزین پیش روی او بگذارید که از آن لذت می‌برد. این حالت در عین اینکه وی را به نتیجه دلخواه می‌رساند، حواس کودک را از موضوع اصلی دور می‌کند.
۷. ایجاد ارتباط باز و صمیمانه با کودک
محیطی ایجاد کنید که کودک در آن احساس راحتی کرده و بدون ترس از قضاوت یا تنبیه، نظر و عقیده خود را ابراز کند.
۸. آموزش مهارت حل مساله به کودک
کودکان را تشویق کنید تا به تنهایی در موقعیت‌های مختلف با فکر کردن، راه حل مورد نظر خود را پیدا کنند. به این شکل حس استقلال و کنترل بر موقعیت‌ها را در آنها پرورش خواهید داد.
و در نهایت در صورتی‌که لجبازی کودک به شکلی دائمی در آمد به شکلی که در فعالیت‌های روزمره وی و اعضای خانواده مشکل ایجاد شد، باید از یک متخصص سلامت روان کودک در این زمینه کمک گرفت.
چه زمانی برای حل مشکل لجبازی باید به متخصص مراجعه کرد؟
کمک گرفتن از متخصص برای درمان لجبازی کودک زمانی ضروری است که رفتار وی به شکل قابل توجهی بر زندگی روزمره و روابط وی تاثیر گذاشته باشد. در صورتی‌که هر یک از نشانه‌های زیر را در فرزند خود مشاهده کردید، به فکر مشاوره کودک تخصصی باشید:
۱. سرپیچی مداوم و افراطی
اگر کودک به شکل مداوم نافرمانی شدید یا رفتارهای مخالف قوانین و نظر شما انجام می‌دهد که فراتر از یک حالت معمولی است، ممکن است نشانه‌ای از مشکلی اساسی داشته باشد.
۲.عملکرد نامطلوب در محیط‌های مختلف
اگر لجبازی کودک در عملکرد او در محیط خانه، مدرسه یا اجتماع اختلال ایجاد کند، ممکن است برای درک علت اصلی و بهبود آن نیاز به راهنمایی متخصص مجرب در این خصوص داشته باشید.
۳. عدم پیشرفت در بهبود رفتار کودک
اگر راهکارهای معمول را به مدت طولانی برای برطرف کردن لجبازی کودک انجام داده‌اید و بهبود قابل توجهی در رفتار فرزند خود مشاهده نکردید، مشورت با متخصص می‌تواند کمک کننده باشد.
و نکته آخر اینکه دریافت مشاوره و راهنمایی از متخصص به معنای مشکل حاد در فرزندتان نیست. بلکه نشانه‌ای از تعهد شما به عنوان والدین برای اطمینان از رشد عاطفی و اجتماعی وی خواهد بود.
مرجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.