ترس، پاسخی طبیعی نسبت به موقعیت خطرناک، شی یا حیوان است که در بسیاری از افراد رخ می‌دهد. اما زمانی‌که این ترس یه شکلی غیر عادی، روند عادی زندگی را دچار اختلال کند، به عنوان فوبیا شناخته می‌شود. این اختلال در نوجوانان نیز همراه با نشانه‌های مختلف بروز می‌کند. عدم توجه به درمان سریع و کنترل آن می‌تواند در دراز مدت اثرات نامطلوبی بر سلامت روان و روابط اجتماعی نوجوان بگذارد. بنابراین در این مطلب تلاش داریم با تمرکز بر آگاهی‌رسانی در مورد نشانه‌ها و روش تشخیص فوبیا، نکات آموزشی برای درمان و مدیریت آن در خانواده را نیز ارائه دهیم.
آنچه خواهید خواند
فوبیا در نوجوان به چه معناست؟
فوبیا ترس شدید و غیر عادی از شی، حیوان، یا قرار گرفتن در موقعیتی خاص است. بسیاری از نوجوانان ممکن است دچار اضطراب و ترس در وضعیت‌های گوناگون شوند. اما زمانی این اختلال اضطرابی به فوبیا تبدیل می‌شود که سطح بالایی از ترس برای شش ماه یا بیشتر در او مشاهده شود. در این حالت نوجوان، زندگی روزمره و فعالیت‌های عادی خود را نخواهد داشت. مشکلات سلامت روان، احساس انزوا، افکار خودکشی یا روی آوردن به مصرف مواد نمونه‌هایی از مواردی هستند که در صورت عدم توجه به درمان فوبیا، می‌تواند نوجوان را درگیر کند. به همین دلیل شناسایی نشانه‌های مربوط به فوبیا در درمان سریع‌تر آن و بازگشت او به روال معمول زندگی خود بسیار اهمیت دارد.
علائم فوبیا در نوجوانان به چه شکل است؟
نشانه‌های فوبیا در نوجوانان مشابه حملات پانیک است. در بسیاری از موارد حتی فکر کردن به موضوع ترس، واکنش شدیدی را در نوجوان ایجاد می‌کند و در این حالت قادر به کنترل احساسات خود نیست. هر یک از انواع مختلف فوبیا در نوجوانان، نشانه‌های خاص خود را دارند. با این حال موارد زیر رایج ترین آن‌ها است که در قالب علائم فیزیکی، رفتاری و عاطفی به شرح زیر خود را نشان می‌دهد:
- علائم جسمانی مانند عرق کردن، لرزش عصبی، سرخ شدن، احساس تهوع و غش، احساس خفگی و تنگی نفس، بی حسی، درد یا سفتی قفسه سینه، افزایش ضربان قلب، سرگیجه
- علائم عاطفی مانند احساس تحقیر یا طرد شدن، ترس از قضاوت، گریه، افسردگی، احساس عذاب
- علائم رفتاری مانند سر در گمی، انزوا و دوری از اجتماع، وحشت زیاد، میل شدید برای فرار از منشا ترس
در صورت مشاهده طولانی مدت هر یک از نشانه‌ها لازم است برای بررسی دلایل و شروع درمان جهت مدیریت و کنترل اختلال اقدام کرد.
علل فوبیا در نوجوانان چیست؟
از نظر متخصصان، دلیل کاملا مشخصی برای ایجاد حالت فوبیا در نوجوانان وجود ندارد. با این حال برخی موارد به عنوان فاکتورهای ریسک در این خصوص شناخته می‌شوند.
- عوامل ژنتیکی
هر چند محققان ژن خاصی مرتبط با فوبیای خاص را شناسایی نکرده‌اند، با این حال درگیر بودن اعضای نزدیک خانواده به اختلالات اضطرابی، احتمال بروز فوبیا در نوجوان را افزایش می‌دهد. این حالت چیزی شبیه انتقال ویژگی‌های رفتاری است که در آن نوجوان وقتی حس اضطراب در مورد موضوعی خاص را از والدین خود دریافت می‌کند و به شکل غریزی می‌آموزد که در مورد آن مضطرب باشد. از طرفی معمولا نوجوانان بسیار حساس و دختران، بیشتر مستعد ابتلا به فوبیا هستند.
- عوامل محیطی
تغییرات مهم در زندگی مانند جابجایی خانه یا ورود به مدرسه جدید می‌تواند موجب ایجاد فوبیا در نوجوان شود. همچنین برخی موارد مانند شنیدن یا دیدن یک اتفاق ترسناک، عامل ریسک مهمی برای ایجاد فوبیایی خاص است.
- تجربیات تروماتیک
بیشتر اختلالات اضطرابی و از جمله فوبیا در اثر تجربه یک حادثه آسیب‌زا مانند طلاق، بیماری یا مرگ نزدیکان رخ می‌دهد. البته تجربه‌های سخت نوجوان در برابر جمع مانند شرکت در نمایشنامه یا سخنرانی، قلدری، تحقیر یا طرد شدن عاملی در ایجاد فوبیای اجتماعی در وی است.
با این حال تشخیص دقیق دلایل ایجاد فوبیا کاملا به نظر پزشک متخصص بستگی دارد.
تشخیص فوبیا در نوجوانان چگونه انجام می‌گیرد؟
تشخیص فوبیا توسط متخصص سلامت روان یعنی روانشناس یا روانپزشک انجام می‌گیرد. در ابتدای مراجعه، پزشک سوالاتی در مورد نوع نشانه‌ها، زمان شروع و شدت آن‌ها، شیوه زندگی و سبک معمول روزانه، سابقه ابتلا به بیماری‌های اضطرابی در خانواده و سابقه تجربه حوادث ناگوار از نوجوان و والدین او می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی کاملی از وی انجام می‌دهد. در برخی موارد که تشخیص فوبیا دشوار باشد، ممکن است پزشک از آزمایش‌های تخصصی در این خصوص استفاده کند.
درمان فوبیا در نوجوانان به چه شکل است؟
بعد از تشخیص و ارزیابی کامل، پزشک یا روانشناس بر حسب نوع فوبیا و شدت آن یکی از روش های زیر را برای درمان اختلال در نوجوان به کار می‌برد:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
در این روش درمانی به نوجوان آموزش داده می‌شود تا اضطراب و واکنش‌های مربوط به فوبیای خود را درک و کنترل کند. هدف از این نوع درمان و استفاده از جلسه های مشاوره نوجوان، قالب‌بندی مجدد الگوهای فکری منفی فرد در موقعیت‌های مختلف و آموزش جایگزینی یا مدیریت آن‌ها است. برخی موارد بر حسب نیاز، پزشک از جلسات گروهی درمان شناختی-رفتاری برای افراد درگیر با فوبیای اجتماعی استفاده می‌کند تا به او فرصتی برای صحبت و تعامل با دیگران دهد.
- درمان دارویی
پزشکان در برخی موارد برای درمان فوبیا و کنترل نشانه‌های آن از داروهای بتابلوکر، ضد اضطراب یا ضد افسردگی استفاده می‌کنند. برای اطلاعات بیشتر به قسمت دارو درمانی مراجعه کنید.
- درمان های جایگزین
مواجهه درمانی نوع دیگری از روش‌های کنترل و مدیریت فوبیا است. در این حالت طی جلسات کنترل شده، نوجوان به تدریج در معرض منبع ترس خود قرار می‌گیرد تا در مورد اضطراب ناشی از آن حساسیت‌زدایی شود. به‌عنوان مثال درمانگر در مورد نوجوانی که فوبیای مار دارد، طی جلسات خاص در ابتدا به تدریج تصاویر مختلفی از مار را به وی نشان می‌دهد. در نهایت ممکن است از او خواسته شود تا با رفتن به یک باغ وحش، مار را در دست بگیرد.
در روش‌های دیگر نیز ترکیبی از یوگا، مدیتیشن، هنر و موسیقی برای کاهش اضطراب و تنظیم هیجان او به عنوان درمان مکمل به‌کار می رود.
روش‌های حمایتی برای درمان فوبیا در نوجوانان توسط خانواده
خانواده نقش مهمی در تسریع روند درمان فوبیا در نوجوانان دارد. به همین منظور رعایت نکات زیر در این خصوص توسط پدر و مادر کمک کننده است:
۱.با جمع آوری اطلاعات در مورد نوع فوبیای فرزند خود، نشانه‌های مربوط به آن را شناسایی کنید.
۲. بعد از مشاهده علائم، برای درمان و دریافت مشاوره به پزشک مراجعه کنید و آن‌را به تعویق نیندازید.
۳. با نوجوان خود همدلی کنید تا نسبت به ترس خود احساس گناه نکند.
۴. نوجوان را تشویق کنید تا احساسات خود در مورد ترس‌هایش را به‌راحتی با متخصص در میان بگذارد.
۵. تشویق فرزندتان به پیروی از یک روتین ورزشی مناسب به کاهش نشانه‌های ناشی از فوبیا کمک می‌کند.
۶. برای نوجوان یک روتین تغذیه‌ای سالم و دوری از محرک‌هایی مانند کافئین یا سیگار تنظیم کنید.
۷. فرزند خود را در کلاس‌های آموزشی تکنیک‌های مختلف آرامش ذهن مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی عمیق، فعالیت‌های هنری ثبت نام کنید.
هر یک از این موارد قدمی مهم در کاهش نشانه‌های مربوط به فوبیا و به خصوص اضطراب است. اما در این میان مشاوره با پزشک متخصص همیشه باید مد نظر قرار گیرد تا کلیه فعالیت‌ها تحت نظر وی انجام شود.
جمع‌بندی
فوبیا در نوجوانان نوعی اختلال قابل درمان و کنترل است که در صورت تشخیص به موقع فرد را از مشکلات مربوط به سلامت روان، افسردگی و تنهایی اجتماعی دور می‌کند. والدین به‌عنوان حمایت کننده‌های اصلی لازم است ضمن توجه به نشانه‌ها، فرزند خود را در مدیریت صحیح و کنترل علائم تحت نظارت پزشک متخصص همراهی کنند.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.