کلمه مشاوره برای بزرگسالان لفظی آشناست، اما فراموش نکنید که مشاوره کودک برای حل بعضی از مشکلات و اختلالات هم بسیار کمک کننده خواهد بود. یک مشاور با حمایت از کودک و یا حمایت والدین در تربیت کودک، برنامه‌های درمان خاصی را برای مواجهه و رفع موقعیت‌های ناراحت‌کننده ارائه می‌دهد. این فعالیت طیف گسترده‌ای از چالش‌ها مانند طلاق، اضطراب، استرس، تروماهای مختلف، کمبود اعتماد به نفس، غم از دست دادن عزیزان و کمک به سازگاری با تغییر، مدیریت رفتار کودکان و توسعه مهارت‌های اجتماعی کودکان را در بر می‌گیرد. مشاور امکان دارد در این پروسه بر رویکرد رشد شناختی-اجتماعی کودکان، رویکرد چند‌حسی در مشاوره کودک و یا حتی اثر آینه‌سازی والدین در شکل‌دهی رفتارهای کودک بپردازد (نوروفیدبک برای کودکان بسیار مفید می تواند باشد). در ادامه توضیح می دهیم که مشاوره کودک چیست، مشاور کودک چه ویژگی هایی باید داشته باشد و در جلسات مشاوره چگونه باید عمل کند، درباره هزینه های جلسات و مشکلاتی که مشاوره کودک، برای حلشان مفید است، نیز صحبت خواهد شد.
آنچه خواهید خواند
مشاوره کودک چیست؟
مشاوره کودک فرایند درمانی و حمایت کودکان برای روبرو شدن با چالش‌های استرس‌زا در زمان حال و آینده است. در این روش به کودک آموزش داده می‌شود تا آنچه در ذهن و بدنش می‌گذرد را به‌طور کامل پذیرا باشد و در جهت رفع آن با کمک روش‌های خاص اقدام کند. یک مشاور با تجربه می‌تواند ضمن ارزیابی سلامت کلی روان کودک، دیدگاه ارزشمندی در مورد رشد اجتماعی و عاطفی را به وی ارائه دهد. این افراد دانش و تخصص لازم برای شناسایی، تشخیص و درمان طیف گسترده‌ای از مسائل موجود در خانواده را دارند.
مشاور یا روانشناس کودک کیست؟
متاسفانه افرادی از مشاغل گوناگون به ناچار یا برحسب علاقه به مشاوره با کودکان روی می‌آورند در صورتی که متخصصان کودک معتقدند که مشاوره کودک فعالیتی حرفه‌ای و حساس است و هر کسی با کودک مشاوره می‌کند بایستی پایه‌های علمی و تئوریک دقیق را دارا باشد و همچنین از تجربه و سابقه کافی در این حوزه برخوردار باشد.
آنچه مسلم و واضح است مشاور کودک نمی‌تواند به همان صورت که با بزرگسالان به مشاوره می‌پردازند با کودک مشاوره کند. مشاور کودک نمی‌تواند کودک را بر صندلی نشانده و از او سوال و جواب کند تا در مورد مشکلاتش سخن بگوید چرا که کودک گاه زبان و لغات لازم را برای انتقال مشکل ندارد، گاه مقاومت دارد، گاه اصلا مشکل را نمی‌داند و… .
بنابراین اگر مشاور کودک بخواهد از طریق سوال و جواب با کودک به پیش برود احتمالا کودک پس از گذشت مدت زمان کوتاهی از مصاحبه خسته می‌شود یا سکوت اختیار می‌کند و تحت شرایطی خاص ممکن است بترسد یا دچار اضطراب شود. و اگر هم کودک پاسخگو مشاور باشد از گفتن اصل مطلب طفره می‌رود. لذا مشاورین کودک با توجه به ترفندها و ابزارهایی مانند بازی یا آزمون‌ها، کودکان را تخلیه اطلاعاتی می‌کنند.
مشاور کودک، یک متخصص بهداشت روان است که در زمینه کمک به کودکان برای غلبه بر مشکلات اجتماعی، عاطفی و روانی تخصص دارد. این افراد در بیشتر موارد به کودک در مدیریت احساسات وی برای برخورد با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، غم و اندوه و سایر مواردی که ناشی از مشکلات روزمره بزرگسالان است، کمک می‌کنند. به عنوان مثال یک مشاور کودک ممکن است وی را در مدیریت احساسات خود هنگام طلاق والدین یا ازدواج با افراد جدید همراهی کند. حمایت از کودک در مواجهه درست با موارد مانند قلدری، اضطراب جدایی یا درگیری بین خواهر و بردار از دیگر وظایف مشاور کودک است.
مشاور کودک خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
مشاوران کودک برای هدایت موثر جلسات، مهارت‌های متفاوتی دارند که به نوعی در ارتباط موثر با وی بسیار اهمیت دارد. اما در این میان پنج مهارت و ویژگی در اولویت است:
۱.صبر: این ویژگی به همدلی با کودک و طراحی برنامه‌های درمانی مناسب کمک می‌کند. همچنین نقشی موثر در جلوگیری از فرسودگی شغلی در زمانی که کودک در برابر مشاوره مقاومت می‌کند یا جلسات درمان با شکست مواجه می‌شود، دارد.
۲.گوش کردن فعالانه: مشاور، از این ویژگی برای نزدیک شدن به کودک برای در میان گذاشتن احساساتش استفاده می‌کند. بکارگیری روش‌هایی مانند توجه به زبان بدن و تکرار کلمات کودک برای نشان دادن درک وی از ابزارهای مشاور در این مسیر است.
۳. ارتباط موثر: برقراری ارتباطات نوشتاری، کلامی به همراه مهارت گوش دادن فعال به کودک در کنار آموزش نحوه ارتباط مناسب والدین با وی در موقعیت‌های مختلف، دیگر ویژگی مشاور برای هدایت جلسات است.
۴. میانجی‌گری: مهارت میانجی‌گری مشاور با هدف بی‌طرف ماندن در چالش‌ها و ارائه راه‌حل مناسب برای والدین و کودک از ویژگی‌های مهم وی است.
۵. اشتیاق: اشتیاق و انرژی بالا در جلسات مشاوره به کودک حس راحتی بیشتر برای به اشتراک‌گذاری احساسات و کمک به بهبود سلامت روان او می‌کند.
مشاوره کودک برای چه مشکلاتی مناسب است؟
مشاوره کودک بر مسائلی که به شکل قابل توجهی بر رشد، سلامت روان و رفاه او تاثیر می‌گذارد، متمرکز است. هدف اصلی در جلسات ارائه آموزش‌های لازم به کودک است تا او بتواند ابزار و روش‌هایی برای روبرو شدن با چالش‌ها در محیط خانواده و ساختن آینده‌ای بهتر برای خود در اختیار داشته باشد. اما در یک نگاه کلی می‌توان گفت که مشاوره کودک برای روبرو شدن او با موقعیت‌های زیر بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
-
مدیریت اضطراب
مدیریت پریشانی و اضطراب عاطفی، آموزش جلوگیری از حملات پانیک و یادگیری روش‌های مناسب برای مقابله با اضطراب از مهم‌ترین موارد تمرکز مشاوره کودک در این بخش است. یک مشاور کودک کمک می‌کند تا وی احساسات خود در هنگام روبرو شدن با این موقعیت‌ها را با دوست یا خویشاوند معتمد در میان بگذارد و با آموزش خودگویی مثبت، مکانیسم روبرو شدن با اضطراب را فرا می‌گیرد. علاوه بر این با یادگیری تکنیک‌های آرام‌سازی، می‌آموزد که چگونه هنگام استرس دچار تنش نشود.
-
بی خوابی و اختلالات خواب در کودکان
کودکان می توانند به علت های مختلفی دچار کم خوابی، اختلالات خواب و یا حتی بی خوابی شوند. در چنین شرایطی، استفاده از مشاور متخصص می تواند کمک کند که ریشه های این مشکل به بهترین شکل در گام اول شناسایی شود و در ادامه برای در مان آن در گام بعدی اقدامات لازم، انجام شود. (برای اطلاعات بیشتر به قسمت بی‌خوابی در کودکان، نشانه‌های قابل توجه و درمان آن مراجعه کنید.)
-
تروما و فوبیا در کودک
برخی کودکان ناخواسته در موقعیت‌های ناخوشایندی قرار می‌گیرند که می‌تواند منجر به اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD) در آنها شود. در این شرایط کودک نشانه‌هایی مانند تمایل به دوری از افراد یا مکان‌های مربوط به تروما، کابوس‌های شبانه، فوبیا، مشکلات خواب، پرخاشگری یا بی قراری را از خود نشان می‌دهد. (در قسمت فوبیا در کودکان، از نشانه‌های تشخیص تا درمان می توانید بیشتر درباره این موضوع بخوانید)
مشاور کودک به او یاد می دهد تا در مورد این احساسات، که در بوجود آمدن آنها نقشی نداشته است، صحبت کند. در حقیقت کودک با یادگیری روش‌های خاص مانند تمرین‌های تنفسی عمیق و آرام‌سازی، تمرکز بر نکات مثبت و به اشتراک گذاری تجربیات و حس خود، اتفاقات ناراحت‌کننده را از درون خود بیرون کشیده و با آن مقابله می‌کند. برای مثال امکان دارد تجربیات تلخ یک کودک از دندانپزشکی (البته الان خیلی از بزرگسالان هم از این دندانپزشکی می ترسند) می تواند باعث شود که در هنگام حضور در مطب دندانپزشک، واکنش های شدید و غیر منتظره ای از او سر بزند. در چنین شرایطی کمک مشاور می تواند او را برای رفتن به دندانپزشکی آماده کند.
-
مواجه شدن با طلاق والدین
اضطراب ناشی از جدایی از والدین، مشکلات حضانت و چالش‌های موجود هنگام طلاق، برای کودک بسیار پر تنش است. به‌خصوص اینکه در بیشتر موارد او ممکن است احساس کند دوست داشتنی نیست. بنابراین مواردی مانند غم، سردرگمی و پریشانی را تجربه خواهد کرد. مشاور کودک، همراهی برای وی در جهت کنار آمدن با احساسات متناقض خود از طریق روش‌های مختلفی مانند صحبت کردن، نوشتن، موسیقی درمانی، ورزش یا تنفس عمیق است.
-
کنار آمدن با غم و اندوه ناشی از فقدان
مرگ عزیزان، از دست دادن حیوان خانگی، خانه یا حتی سلامتی برای یک کودک که مکانیسم مقابله‌ای با آن ندارد، بسیار سخت است. کودکانی که دوران سوگ را می‌گذرانند ممکن است درگیر احساسات متضاد و گیج‌کننده‌ای مانند انکار،گناه، غم، نا امیدی، افسردگی، اضطراب و خشم شوند. زیرا آنها در این حالت دلتنگ آن چه از دست داده‌اند هستند و نمی توانند آن‌را از مسیر درست هدایت کنند. مشاور کودک به درک بهتر این فرایند به وی کمک می‌کند.
همچنین می آموزد که تجربه این احساسات کاملا عادی است و باید در مورد آن با دیگران صحبت کند. هدایت غم و اندوه به فعالیت‌های خلاقانه‌ای مثل موسیقی، هنر و نوشتن از دیگر فعالیت‌های آموزشی مشاور کودک است.
-
کمک به سازگاری با تغییر
برای بسیاری کودکان تغییراتی مانند جابجایی مدرسه، محل زندگی، ازدواج مجدد، طلاق والدین یا هر نوع فقدان، آسیب‌زا است. در این شرایط کودکان برای بیان احساس واقعی خود مشکل دارند که می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی، ترس، نگرانی یا خشم در وی شود. مشاور به کودک می آموزد که با تمرکز بر جنبه‌های مثبت زندگی با این تغییرات کنار آید و همراه وی با احساساتش مواجه می‌شود.
-
بهبود عزت نفس و اعتماد به نفس
عزت نفس و اعتماد به نفس پایین می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند اختلالات خوردن، احساس پوچی و بی‌ارزشی، افسردگی و حتی آسیب رساندن کودک به خود شود. در نتیجه او به این نتیجه می‌رسد که دیگران بدون وجودش، بهتر زندگی خواهند کرد. در این شرایط مشاور کودک، به وی کمک می‌کند تا با برطرف کردن احساسات منفی خود و تقویت تفکرات مثبت، عزت نفس و اعتماد به نفس خود را بهبود دهد. استفاده از جملات تاکیدی مثبت، صحبت در مورد احساسات و خودگویی‌های مثبت از جمله روش‌های بکار رفته در این خصوص خواهد بود.
-
لجبازی در کودکان
مشکل لجبازی در کودکان، نیاز به بررسی از سمت مشاور دارد. به بیان بهتر، مشاور است که باید در رابطه با حاد بودن یا حاد نبودن میزان لجبازی کودکان تصمیم بگیرد. قبل از هر چیزی لازم است تا ریشه هاو علت های لجبازی کودکان پیدا شود و بر اساس آن ریشه ها، طرز رفتار صحیح به کودکان به شما گفته شود. در قسمت با بچه لجباز چگونه رفتار کنیم، ۸ روش+علت ها، مفصل تر این موضوع، تضویح داده شده است.
-
بچه های طلاق
طلاق و جدایی والدین، برای بچه ها ساده نیست! بچه ها برای کنار آمدن با این قضیه نیاز به کمک دارند، مشاوره برای بچه ها و فرزندان طلاق، می تواند کمک خوبی برای آنها و حتی زوجین باشد.
-
پرخاشگری کودکان
کودکان پرخاشگر، معمولا به این خاطر که نمی توانند احساسات خود را درست بیان، دست به پرخاشگری می زنند. خیلی مهم است که در رابطه با پرخاشگری در کودکان، اول ریشه و علت این رفتار ها مشخص شود، سپس برای درمان آن اقدم شود. البته مهم است که بدانید در صورت عدم تکرار این رفتارهای پرخاشگرانه، نیاز خیلی زیادی به رسیدگی وجود ندارد.
-
کودکان اوتیسم
مشاوره و درمان کودکان اوتیسم با استفاده از جلسات درمانی متناسب برای آنها، می تواند کمک بزرگی برای زندگی الان و آینده این بچه ها باشد. البته باید درنظر بگیرید که انتخاب نوع درمان و مشارکت پدر و مادرها، بر بازدهی درمان، تاثیر بسیار بالایی می گذارد.
-
گفتار درمانی
گفتار درمانی، نوعی از درمان است که طی آن مشکلاتی مثل لکنت زبان، کیفیت پایین صحبت کردن، عدم تلفظ صحیح برخی از حروف و کلمات و حتی مشکلات جویدن و بلع غذا، درمان می شود. البته برای برخی از مشکلات اوتیسم هم معمولا گفتار درمانی توسط دکتر متخصص تجویز می شود.
-
تیک عصبی در کودکان
تیک عصبی در بچه ها یکی از موارد دیگری است که می تواند به صورت روانشناختی درمان شود. البته امکان دارد بنابر تشخیص متخصص، از درمان دارویی هم در این رابطه استفاده شود. در بخش درمان اختلال تیک عصبی در کودکان، بعد از توضیح انواع آن، درباره روش های درمان و روند بهبود صحبت شده است.
-
کودکانی که مورد تعرض قرار گرفته اند
تعرض و آزار جنسی به کودکان، اثرات بسیار بدی روی ذهن و روان کودکان در حال و آینده آنها دارد. کودکان، خاطرات خوب و بد خود را با خود به بزرگسالی می برند و چنین تجربه های بدی، می تواند زندگی آنها را در آينده و بزرگسالی خراب کند. در قسمت همه چیز درباره کودکانی که آزار جنسی دیده اند، کمک و درمان بیشتر درباره نحوه کمک و درمان مشکل این بچه ها بخوانید.
در جلسات مشاوره کودک چه می گذرد؟
در این چلسات، مشاور کودک سعی می کند تا بتواند با توجه به شرایط کودک، به اطلاعاتی که لازم دارد برسد. طبیعتا زمان هایی پیش می آید که کودک تمایل زیادی به صحبت ندارد یا حتی ممکن است که کودک کلا قصد صحبت کردن نداشته باشد. مشاور باید انقدر صبور و خلاق باشد که بتواند از روش های علمی دیگر، اطلاعات مورد نیازش را به دست آورد. در چنین حالتی
مشاور به واسطه بازی (صفر تا صد بازی درمانی یا بازی تراپی کودکان توسط متخصص را در این قسمت بخوانید) و نقاشی و… در جلسه به یافتن پاسخ سوال‌هایش می پردازد و جهت بررسی و ارزیابی دقیق مسئله لازم است از آزمون‌ها استفاده شود.
نتیجتا، کودک بی‌آنکه بداند در مورد مسائلش در حال گفتگو است و مشاورش را راهنمایی می کند. لذا به واسطه ترکیب کردن مهارت‌های مشاوره‌ای کلامی و استفاده از ابزارها و آزمون‌ها، پل ارتباطی و اطلاعاتی بین مشاور کودک و کودک ایجاد می‌شود که این ارتباط در جلسات درمانی مشاوره بسیار موثر و مفید است.
هزینه مشاوره کودک
هزینه مشاوره کودک به شاخص‌های مختلفی مانند تعداد جلسات، علت مراجعه، نوع و شدت مشکل، مدت زمان و نوع برگزاری جلسه (حضوری یا آنلاین) دارد.
بنابراین لازم است با مراجعه به مراکز معتبر و تشریح کامل وضعیت کودک، مشاوره لازم در این خصوص را دریافت کرد. در نهایت باید توجه داشت که مشاوره کودک، فرایندی ضروری برای تربیت افرادی سالم برای آینده است. اگر به‌عنوان والدین دلسوز، در خصوص نیازهای عاطفی و روانی کودک توجه داشته باشیم، می‌توانیم فرزندانی را به جامعه تحویل دهیم که خودشان، راه مواجهه با چالش‌های زندگی را به‌درستی بدانند.
تعداد جلسات لازم برای مشاوره کودک
تعداد جلسات لازم برای تکمیل درمان مشاوره کودک، کاملا بستگی به نوع مشکل و اختلال موجود دارد. بعضی از مشکلات، کودک را می تواند درگیر کند و زندگی اش را مختل کند مثل سوگ یا غم از دست دادن. بنابراین تصمیم گیرنده نهایی در این رابطه، مشاور کودک خواهد بود.
منابع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.