کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) اختلالی عصبی-رشدی است که معمولا در دوران کودکی شروع می‌شود و به مرور فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در برخی موارد افراد در سنین بزرگسالی آن‌را تشخیص می‌دهند. این اختلال با الگوهای مداوم بی توجهی، عدم تمرکز، تکانشگری و بیش فعالی همراه است به شکلی که عملکرد روزانه فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حالت معمول نشانه‌های این اختلال از طریق مصرف داروها (دارو درمانی اختلال بیش فعالی (ADHD)) یا درمان‌های روان‌شناختی قابل کنترل است. اما در این میان نوروفیدبک به‌عنوان روشی متفاوت و نسبتا جدید شناخته می‌شود. در این تکنیک پزشک با تاثیر بر فعالیت امواج مغزی فرد می‌تواند به فرد مبتلا کمک کند تا عملکرد مغز خود را کنترل کند. در ادامه درباره، روش درمان، مزایا و تحقیقات انجام شده در این زمینه صحبت می کنیم. قبل از هر چیزی اگر با نوروفیدبک آشنایی کمی دارید، پیشنهاد می شود اول مقاله درمان نوروفیدبک چیست را بخوانید.
آنچه خواهید خواند
نوروفیدبک چیست و چگونه عمل می‌کند؟
نوروفیدبک درمانی ویژه برای برخی اختلالات مربوط به مغز است که در آن پزشک متخصص از طریق اندازه‌گیری فعالیت امواج مغزی با الکتروانسفالوگرافی (EEG) در موقعیت‌های مختلف و دریافت بازخورد، به بهبود عملکرد آن کمک می‌کند. در طی جلسه، تعدادی الکترود یا گاهی اوقات کلاه مخصوص به سر فرد متصل می‌شود.
این الکترودها وظیفه دریافت امواج الکتریکی مغز و انتقال آن به مانیتور جهت ارزیابی پزشک را بر عهده دارند و بدون ایجاد جریان الکتریکی خاص یا احساس منفی، صرفا به‌عنوان ابزاری برای خواندن این امواج بکار می‌روند. روند درمان به این شکل است که در طی جلسه بازخورد امواج مغزی فرد حین تماشای یک بازی ویدیویی، فیلم یا موسیقی ارزیابی می‌شود.
به عنوان مثال ممکن است از فرد خواسته شود تا بر روی یک شخصیت یا بخشی از موسیقی تمرکز کند و از طریق ذهن خود بدون دخالت دست، آن‌را کنترل کند. در حین این کار بعد از تشخیص میزان تمرکز فرد و افزایش یا کاهش آن، پاداش‌ها یا جریمه‌هایی از سمت دستگاه در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال کاهش تمرکز فرد بر روی سوژه با کم نور شدن صفحه نمایش و کنترل توجه با روشن شدن آن آلارم می‌دهد. این بازخوردهای مثبت یا منفی به فرد آموزش می‌دهد تا فعالیت مغز خود را از طریق فرایند شرطی‌سازی عامل، کنترل کند. در نتیجه، توانایی تمرکز و توجه فرد افزایش یافته و در طول مدت زمان به شکل عادی در می‌آید.
مزایا و نحوه تاثیر نوروفیدبک بر درمان ADHD
سابقه درمان ADHD با نوروفیدبک به سال ۱۹۷۰ بر می‌گردد. این تکنیک به‌عنوان یک درمان مکمل به بیماران در بهبود تمرکز، کنترل تکانه، کاهش حواس‌پرتی و افزایش عملکرد اجرایی از طریق آموزش مغز کمک می‌کند. طبق نظر متخصصان، تغییراتی که در امواج مغزی با این روش اتفاق می‌افتد حتی بعد از گذشت زمان طولانی از پایان جلسات باقی می‌ماند.
عملکرد نوروفیدبک در این روند درمان بر پایه توانایی انعطاف‌پذیری مغز یا نوروپلاستیسیتی قرار دارد. در حقیقت مغز بسیاری از افراد درگیر با اختلالADHD با کمبود امواج مغزی بتا با فرکانس بالا و ازدیاد امواج مغزی دلتا و تتا با فرکانس پایین مواجه هستند. امواج بتای مغزی به طور مستقیم به پردازش بهتر اطلاعات دریافتی و حل مساله مربوط هستند و کاهش آن‌ها در مغز منجر به بی نظمی، حواس پرتی و عدم تمرکز می‌شود.
در طی درمان و گذشت حدود ۲۰ تا ۴۰ جلسه از نوروفیدبک تراپی، با تمرین و آموزش مکرر مغز، فعالیت این امواج مغزی و به خصوص نسبت آن‌ها تغییر می‌کند. به این شکل که امواج مغزی بتا فرکانس بالا افزایش می‌بایند. در نتیجه نشانه‌های ADHD کاهش می‌یابد و فرد کنترل و تمرکز بیشتری خواهد داشت.
تحقیقات انجام شده در زمینه درمان ADHD با نوروفیدبک
اولین گزارش مستند انجام شده در زمینه نوروفیدبک به سال ۱۹۷۶ بر می‌گردد. از آن سال مطالعات بسیاری در مراکز مختلف پزشکی جهان انجام شده است که توجه به آن‌ها درک بهتری از نتایج موفقیت‌آمیز این نوع درمان بر اختلال ADHD را می‌دهد. خلاصه‌ای از مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
۱. تحقیق «موناسترا» و همکاران در سال ۲۰۰۲: این پژوهشگران ۱۰۰ نوجوان ۶ تا ۱۹ سال مبتلا به ADHD را به مدت یکسال تحت درمان ترکیبی از داروی ریتالین و رفتار شناختیCBT قرار دارند. در این میان نیمی از والدین ترجیح دادند که نوروفیدبک را نیز به عنوان روشی مکمل استفاده کنند. نتایج اسکن مغزی EEG و تست‌های توجه در دسته‌ای که از نوروفیدبک استفاده کرده بودند، بسیار متفاوت‌تر از گروه‌های دیگر بود. در گروه دوم علاوه بر عادی شدن امواج مغزی آن‌ها، بعد از قطع دارو نیز نتایج پایدارتری در عملکرد نوجوانان و بهبود نشانه‌های ADHD مشاهده شد.
۲. تحقیق «لوسک» و همکاران در سال ۲۰۰۶: این پژوهشگران نیز به طور تصادفی از میان ۲۰ کودک ۸ تا ۱۲ ساله درگیر با ADHD تعدادی را به مدت ۴۰ هفته تحت درمان با نوروفیدبک قرار دادند. نتایج در پایان جلسات همراه با بهبود قابل توجه نشانه‌های بیماری و تغییر مثبت الگوهای امواج مغزی در مقایسه با سایر کودکان بود.
۳. «گونسلبن» و همکاران در سال ۲۰۰۹: این پژوهشگران ۱۰۲ نوجوان ۸ تا ۱۲ ساله مبتلا به ADHD را به طور تصادفی برای درمان با نوروفیدبک انتخاب کردند. گروهی دیگر از این دسته هم تحت درمان از طریق روش‌های خاص آموزش کامپیوتری قرار گرفتند. طی ۱۸ هفته و ۳۶ جلسه درمانی، علائم AHDH در کودکان دریافت کننده نوروفیدبک کاهش بیشتری نسبت به گروه دیگر داشت. ضمن اینکه بعد از پایان درمان، والدین آن‌ها مشکلات کمتری در انجام تکالیف توسط فرزندان‌شان را گزارش کردند.
۴. «مایزل» و همکاران در سال ۲۰۱۳: این پژوهشگران ۲۳ نوجوان هفت تا ۱۴ سال را در دو گروه به‌طور تصادفی همزمان تحت درمان با داروی متیل فنیدیت و ۴۰ جلسه نوروفیدبک قرار دادند. در هر دو گروه بعد از پایان روند درمان کاهش قابل توجهی در نشانه‌هایADHD ملاحظه شد. با این حال پیگیری شش ماهه بعد از پایان دوره درمان نشان داد که تنها گروه دریافت کننده نوروفیدبک پیشرفت قابل توجهی در مهارت خواندن و نوشتن داشتند. یعنی روند درمانی در این حالت پایداری طولانی مدت‌تری نسبت به روند درمان دارویی داشت.
این تحقیقات نشان می‌دهد که نوروفیدبک، درمانی موثر برای ADHD است و می‌تواند به عنوان روشی مکمل برای تاثیرپذیری بیشتر دارو درمانی یا روش‌های رفتار درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
درمان نوروفیدبک در کلینیک دلوان
تاثیر نوروفیدبک بر روند درمان ADHD در تحقیقات بسیاری اثبات شده است. این فعالیت بعد از گذشت حدود ۲۰ تا ۴۰ جلسه، با تغییر امواج مغزی و بهبود عملکرد آن می‌تواند با افزایش تمرکز و کاهش حواس‌پرتی فرد، نشانه‌های این اختلال را کاهش دهد. ضمن اینکه بعد از پایان جلسات درمان تاثیر طولانی مدتی بر بهبود کلی ADHD دارد. با این حال از آنجا که این فرایند کاملا تخصصی است، مراجعه به کلینیک‌های معتبر دارای مجوز و گواهینامه‌های مربوط برای شروع فرایند گام اول حرکت در این مسیر است. معمولا در این مراکز بعد از ارزیابی کامل فرد، بررسی شدت اختلال و ارائه مشاوره نسبت به اعلام تعداد تقریبی جلسات و هزینه اقدام می‌شود. برای اطلاعات بیشتر در این رابطه و شروع درمان، می توانید با کلینیک دلوان در ارتباط باشید.
مراجع
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.