همه ما در بعضی مواقع احساس استرس و اضطراب می‌کنیم. اما در صورتی‌که نشانه‌های آن به شکل طولانی مدت باعث ایجاد اختلال در روند روزانه فعالیت شوند، لازم است برای درمان دارویی به پزشک مراجعه کرد. معمولا داروها برای مدیریت نشانه‌ها و ایجاد حس بهتر توسط پزشک متخصص با توجه به شرایط جسمانی و شدت استرس و اضطراب تجویز می‌شوند. با توجه به سوالات بسیار افراد در مورد روند درمان این اختلال، در این مطلب راهنمایی کلی در خصوص انواع داروهای مورد استفاده در درمان اضطراب، نحوه مصرف و روش‌های مکمل خانگی برای کنترل نشانه‌های آن ارائه می‌کنیم. با این حال هر اقدام برای درمان بر این اساس حتما نیاز به مشاوره پزشک دارد. (در قسمت دارو درمانی، درباره این پروسه و اینکه دارو درمانی برای چه مشکلاتی مناسب است، صحبت شده)
آنچه خواهید خواند
استرس و اضطراب و دارو درمانی
داروهای ضد اضطراب نوعی آرام بخش هستند که با تجویز پزشک برای مدیریت و کنترل نشانه‌های اختلالات اضطرابی در افراد استفاده می‌شوند. با توجه به اینکه انواع مختلفی از استرس و اضطراب وجود دارد، در برخی موارد ممکن است پزشک متخصص بر حسب شرایط و شدت نشانه ابتدا از داروهای ضد افسردگی و سپس از انواع داروهای ضد اضطراب استفاده کند. بنابراین بر حسب وضع سلامت بیمار، دسته‌بندی‌های مختلفی از این داروها تجویز می‌شود.
داروهای ضد اضطراب رایج و نحوه عملکرد آنها
داروهای ضد اضطرابی رایج در سه دسته کلی به شرح زیر قرار می‌گیرند و هر یک مکانیسم اثر مخصوص به خود را دارند:
- بنزودیازپین‌ها
این دسته از داورها در علم پزشکی به‌عنوان کند کننده سیستم عصبی مرکزی شناخته می‌شوند. نحوه عملکرد آنها بر پایه افزایش سطح اسید آمینه‌ای به نام آمینو بوتیریک اسید (GABA) در مغز است که با محدود کردن فعالیت‌های مغز، حس آرامش را در فرد ایجاد می‌کند. آلپرازولام، کلونازپام، دیازپام و لورازپام نمونه‌هایی از این دسته داروهای ضد اضطراب هستند.
- مهار کننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI)
این دسته با افزایش میزان سروتونین در مغز، به کاهش اختلال استرس و اضطراب و بهبود خلق و خو کمک می‌کنند. داروهایی مانند پاکسیل، فلوکستین، سرترالین، لکساپر، سیتالوپرام از این دسته هستند. البته SSRI ها داروی اصلی ضد افسردگی هستند که پزشکان برای درمان اضطراب هم آنها را تجویز می‌کنند.
- مهار کننده‌های باز جذب سروتونین-نور اپی نفرین (SNRI)
این دسته نیز برای درمان اضطراب و همچنین افسردگی تجویز می‌شوند. مکانسیم عمل آنها کاهش جذب مجدد سروتونین و نور اپی نفرین در مغز است. دولوکستین، ونلافاکسین از رایج ترین انواع داروهای SNRI هستند.
- داروهای سه حلقه‌ای
این دسته نیز با متعادل کردن مواد شیمیایی مغز برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌شوند. آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، کلومیپرامین، ایمی پرامین از رایج ترین انواع آنها هستند.
- بوسپیرون
این دارو از طریق تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی برای درمان اضطراب مزمن یا اختلال هراس استفاده می‌شود. البته تاثیر آن سریع نیست و معمولا بعد از ۲ تا ۴ هفته پس از شروع درمان در فرد بوجود می‌آید.
- باربیتورات‌ها
این دسته عملکردی مشابه بنزودیازپین‌ها دارند اما بسیار قوی‌ترند. دوزهای کم آن برای درمان استرس و اضطراب خفیف تا متوسط استفاده می‌شود. آموباربیتال، پنتوباربیتال و فنوباربیتال نمونه‌هایی از باربیتورات‌ها هستند.
- داروهای غیر بنزودیازپین
این دسته با اینکه سطح اسید آمینه GABA را در مغز افزایش می‌دهند، با این حال ساختاری متفاوت از بنزودیازپین‌ها دارند. زالپلون، زولپیدم، زوپیکلون نمونه‌هایی از این دسته داروی ضد اضطرابی است که معمولا برای استفاده کوتاه مدت تجویز می‌شوند.
- مسدود کننده‌های بتا (بتا بلوکرها)
هر چند این داروها معمولا برای درمان بیماری‌های قلبی کاربرد دارند، اما در برخی موارد پزشک ممکن است برای کاهش نشانه‌های اضطراب مانند افزایش ضربان قلب، تعریق و لرزش بدن از آنها استفاده کند. پروپرانول نمونه شناخته شده مسدود کننده‌های بتا است. البته این دسته برای کنترل علائم فوبیا یا ترس شدید هم کاربرد دارند.
نحوه مصرف داروهای ضد اضطراب
بسته به نوع دارو دستورالعمل و روش خاصی برای مصرف آنها توسط پزشک تجویز می‌شود. اثر داروهای ضد استرس و اضطراب بسته به شرایط فرد متفاوت است یعنی در برخی تاثیر سریع‌تر و بعضی دیگر تاثیر طولانی مدت‌تری دارد. نکات زیر دستوراتی کلی برای استفاده صحیح از این داروها است:
- دستورالعمل های صحیح مصرف دارو
در هنگام مصرف داروهای ضد اضطراب، رعایت دقیق دستورالعمل پزشک برای مصرف آن بسیار اهمیت دارد. هر نوع قطع خود سرانه یا افزایش دوز بدون اطلاع متخصص مشکلات جدی سلامتی یا احتمال شدید شدن بیماری را به‌دنبال دارد.
- دوز و زمان بندی مناسب داروها
دوز و مدت زمان مصرف دارو بسته به نوع اختلال اضطراب، سابقه سلامتی و شدت آن متغیر است. برخی از این داروها برای استفاده کوتاه مدت و برخی دیگر به طور همیشگی باید مصرف شوند. در هر یک از این موارد پزشک معالج تنها فردی است که می‌تواند در این خصوص نظر نهایی را بدهد.
- عوارض جانبی احتمالی و نحوه مدیریت آنها
داروهای ضد اضطراب ممکن است باعث خستگی، خواب آلودگی یا کند کردن زمان واکنش فرد نسبت به محرک‌ها شوند. به همین دلیل در برخی موارد پزشک توصیه بر عدم انجام کارهایی مانند رانندگی یا استفاده از تجهیزات صنعتی هنگام مصرف این داروها را دارد. به همین دلیل او بعد از بررسی این اثرات جانبی، توصیه‌های لازم در خصوص مدیریت و به حداقل رساندن مشکلات احتمالی را خواهد کرد.
مکمل، برای درمان اضطراب به کمک دارو
برای تسریع روند درمان دارویی، می‌توان از راهکارهایی ساده در خانه به عنوان مکمل استفاده کرد. باید توجه کنیم که این راه‌ها هیچ‌کدام جایگزین دارو نیستند، با این حال می‌توانند حتی در مواردی به‌عنوان یک سبک سالم زندگی در روتین روزانه نیز قرار گیرند.
ورزش کردن
فعالیت ورزشی و بدنی مرتب با افزایش تولید انتقال‌دهنده عصبی به نام اندروفین به کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که در ابتدا حتی انجام روزانه پنج دقیقه ورزش در بهبود خلق و خو تاثیر بسیاری دارد.
مدیتیشن
انجام مدیتیشن به مدت ۱۵ دقیقه در روز و تمرکز بر تنفس عمیق در کاهش استرس و اضطراب موثر است. گوش دادن به موسیقی‌های آرام‌بخش بدون کلام و یا تکرار جملات انگیزشی به طور منظم نیز می‌تواند اثر مفیدی داشته باشد.
دمنوش‌های گیاهی
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، نشان می‌دهد که مصرف مکمل‌های حاوی ۵۰۰ میلی‌گرم بابونه به مدت سه بار در روز، سطح اضطراب افراد را کاهش می‌دهد. بنابراین در کنار مصرف داروهای تجویزی با نظر پزشک می توان از دمنوش بابونه هم استفاده کرد.
آروماتراپی
مطالعات متخصصان در سال ۲۰۲۳ نشان داده است که بوییدن روغن‌های آرماتراپی مانند اسطوخودوس، یاس، بابونه باعث کاهش اضطراب می‌شود.
محدود کردن مصرف کافئین
مصرف کافئین زیاد در افراد دچار اختلال اضطراب توصیه نمی‌شود. بنابراین با محدود کردن خوردن انواع چای یا قهوه می‌توان سطح استرس را کاهش داد.
تداخل داروهای ضد اضطراب با سایر داروها
هنگام مراجعه به پزشک لازم است اطلاعات کاملی در خصوص سابقه بیماری و انواع داروهای تجویز شده توسط سایر پزشکان، وضعیت بارداری و مصرف مکمل‌های گیاهی یا ویتامین‌های مصرفی را ارائه کرد. این موضوع کمک می‌کند تا متخصص درمان اضطراب، احتمال تداخل دارویی را به حداقل برساند. به‌عنوان مثال آلپرازولام ممکن است با برخی مسدودکننده‌های کانال کلسیم یا آب گریپ فروت و الکل اثراتی مانند مشکلات تنفسی یا افزایش خطرناک آرامش‌بخشی به فرد را باعث شود. همچنین مصرف همزمان لورازپام با کلوزاپین (داروی ضد روان‌پریشی) حتی می‌تواند ایست قلبی را به دنبال داشته باشد. بنابراین لازم است ضمن آگاهی رسانی کامل به پزشک در خصوص داروها یا خوراکی‌های مصرفی در صورت مشاهده هر نوع حالت غیر عادی بعد از مصرف داروهای ضد اضطراب، پزشک را در جریان قرار داد.
درمان اضطراب با دارو در کلینیک روانپزشکی دلوان
در کلینیک دلوان (با مدیدریت خانم دکتر جمالی و فتحی)، روانپزشک های متخصص، با توجه به وضعیت شما و شرح حالی که ارائه می کنید، برای شما دارو تجویز می کنند و استرس و اضطراب شما را کم می کنند. همزمان با پروسه دارو درمانی، می توان روانکاوی هم انجام داد که به آن اصطلاحا روان دارو درمانی گفته می شود. در این پروسه سعی می شود که همزمان با مصرف دارو، بر روی ریشه مشکلات شما، تمرکز و درمان انجام شود تا از بروز این مشکلات در آینده، تا حد مناسبی جلوگیری کرد.
نتیجه گیری
برای درمان اختلال استرس و اضطراب دسته‌های مختلفی از داروها با هدف متعادل کردن مواد شیمیایی درون مغز توسط پزشک تجویز می‌شود. افراد درگیر با این اختلال می‌توانند در کنار درمان دارویی با تغییر سبک زندگی خود و انجام فعالیت‌های ورزشی، مدیتیشن یا محدود کردن مصرف کافئین به بهبود روند درمان خود کمک کنند. با این حال همیشه باید در نظر داشت که هیچ داروی ضد اضطرابی بدون تجویز و نظر پزشک نباید مصرف یا حتی ناگهانی قطع شود. زیرا می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.