بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال عصبی شایع است که در آن فرد با مشکل عدم تمرکز، سازماندهی وظایف، پیروی از دستورالعمل‌ها و بی‌قراری شدید روبرو است. دارودرمانی روش اصلی برای مدیریت و کاهش نشانه‌های بیش فعالی به‌حساب می‌آید که تحت نظارت پزشک متخصص در نهایت بهبود کیفیت زندگی فرد را به‌دنبال دارد. روند درمانی ADHD بر حسب شرایط بیمار ممکن است به شکل همیشگی و ادامه‌دار باشد. با این حال استفاده از فعالیت‌های مکمل و به‌خصوص پیروی از سبک سالم زندگی نیز در این میان بسیار موثر است. در این مطلب بعد از معرفی انواع داروهای مورد استفاده برای درمان بیش‌فعالی، نکاتی در مورد نحوه مصرف و درمان‌های مکمل غیر دارویی را بررسی می‌کنیم. (در قسمت دارو درمانی، درباره این نوع درمان بیشتر توضیح داده شده)
آنچه خواهید خواند
داروهای ADHD
داروهای تجویز شده توسط پزشک برای کاهش نشانه‌های ADHD در سه دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
داروهای محرک
این دسته شامل مواردی مانند آمفتامین، ریتالین، فوکالین، آدئرال، کنسرتا رایج‌ترین انواع تجویزی هستند که بر خلاف اسم‌شان باعث افزایش تحریک فرد نمی‌شوند. عملکرد آن‌ها بر پایه افزایش سطح دوپامین و نور اپی نفرین است. این داروها در دو نوع مختلف با اثر فوری یا کوتاه مدت و رهش طولانی مدت تجویز می‌شوند.
نوع اول تا حداکثر چهار ساعت تاثیر دارند و به همین دلیل بر حسب نیاز لازم است در طول روز چند بار مصرف شوند. البته برخی افراد بعد از تمام شدن اثر آن‌ها با کاهش شدید سطح انرژی، گرسنگی شدید یا تغییر خلق و خو مواجه می‌شوند. مزیت اصلی داروهای محرک تاثیر فوری آن ها بر کاهش نشانه‌های ADHD است.
اما دسته دوم یعنی داروهای محرک با رهش طولانی‌مدت، دارای مدت زمان تاثیر بیشتر بین شش تا ۱۶ ساعت هستند. بنابراین در بسیاری موارد نیاز به تکرار مصرف دارو در طول روز وجود ندارد.
داروهای غیر محرک
این دسته از داروها با افزایش سطح نوراپی نفرین به کاهش و مدیریت نشانه‌های اختلالADHD کمک می‌کنند. زمان تاثیر آن‌ها نیز در مقایسه با دسته اول طولانی‌مدت‌تر است و تا ۲۴ ساعت هم ادامه دارد. معمولا پزشک بر حسب شرایط در صورتی‌که داروهای محرک تاثیر لازم را نداشته باشند یا عوارض شدیدی را در فرد ایجاد کنند، از داروهای غیر محرک برای درمان استفاده می‌کند. در برخی موارد نیز ممکن است برای افزایش تاثیر داروهای محرک به شکل ترکیبی با آن‌ها تجویز شود. استراترا، اینتوینو و کلونیدین از انواع داروهای غیر محرک هستند.
داروهای ضد افسردگی
این دسته به عنوان داروهای خاص درمان ADHD توسط سازمان بین‌المللی غذا و دارو (FDA) تایید نشدنشده‌اند. اما پزشکان در برخی موارد آن‌ها را به شکل ترکیبی همراه با یک داروی محرک یا در صورت مشاهده عوارض دیگر داروها در بیمار استفاده می‌کند. از طرفی از آنجا که افراد درگیر با اختلال ADHD ممکن است دچار افسردگی، اضطراب یا تغییرات خلقی شوند، استفاده از داروهای ضد افسردگی برای درمان ضروری است.
نحوه مصرف داروهای ADHD
پزشک بر حسب تشخیص و شرایط بیمار، نوع مناسب دارو را برای شروع درمان ADHD تجویز می‌کند. تعیین اینکه چه نوع دارو و چه دوزی مناسب فرد است، تنها با ارزیابی متخصص انجام می‌گیرد. حتی امکان دارد در ابتدا وی برای تشخیص کامل اینکه چه دارویی نشانه‌های اختلال را بهتر کنترل می‌کند، انواع مختلف را با دوزهای متفاوت امتحان کند.
اما در هر حال باید در نظر داشت که داروهای ADHD تا زمانی‌که فرد آن‌ها را مصرف می‌کند، در مدیریت نشانه‌ها موثر هستند. بنابراین مصرف این داروها یک فرایند همیشگی است که باید تحت نظارت متخصص به شکل مرتب مورد استفاده قرار گیرند. هر نوع قطع مصرف ناگهانی و خودسرانه بازگشت نشانه‌ها و طولانی شدن روند درمان را در پی دارد.
از طرف دیگر برخی داروهای دیگر، مکمل‌ها، قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا الکل می‌توانند با داروهای ADHD تداخل داشته باشند. بنابراین لازم است در طی درمان، پزشک را از این موارد آگاه کرد. برای اطلاعات بیشتر به قسمت دارو درمانی اختلال بیش فعالی (ADHD) مراجعه می توانید کنید.
مزایای دارو درمانی ADHD
داروهای مورد استفاده برای درمان ADHD با افزایش سطح مواد شیمیایی مغز یا انتقال‌دهنده‌های عصبی شامل دوپامین و نور اپی نفرین به کاهش نشانه‌های مربوط به این اختلال در فرد کمک می‌کنند. هر چند تاثیر این داروهای تجویز شده توسط پزشک در هر فرد متفاوت است، با این حال مصرف آن‌ها معمولا نتایج مثبت زیر را به‌دنبال دارد:
- افزایش دامنه توجه و تمرکز
- کاهش بیش فعالی
- کنترل رفتارهای تکانشی
- کمک به سازماندهی بهتر فعالیت‌های روزانه
- افزایش کیفیت زندگی و کمک به استفاده حداکثری فرد از پتانسیل‌های خود
- بهبود روابط اجتماعی
البته در بسیاری موارد برای بهبود سریع‌تر، پزشک با توجه به شرایط سایر روش‌های درمانی مانند تغییر در سبک زندگی روزانه را نیز به عنوان روش مکمل توصیه می‌کند.
روش‌های مکمل دارو درمانی ADHD
در کنار دارودرمانی، انجام فعالیت‌های زیر می‌توانند به سریع‌تر شدن روند درمان و کاهش احتمال بازگشت نشانه‌ها کمک کنند.
تکنیک رفتار درمانی شناختی (CBT)
در این نوع درمان، فرد همراه با متخصص، عادات، رفتارها و الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و در نهایت آن‌ها را با الگوها و عادات مثبت جایگزین می‌کند.
نوروفیدبک
نورفیدبک نوعی آموزش مستقیم مغز با استفاده از تجهیزات و ابزارهای خاص است. از آنجا که افراد بیش فعال در مغز خود الگوهای خاص رفتاری دارند، می‌توان با کمک این روش آن‌ها را تغییر داد. در نوروفیدبک الکترودهایی بر بخش خاصی از مغز نصب می‌شوند که وظیفه ثبت فعالیت‌ها و امواج مغز حین جلسه درمان را بر عهده دارند.
در طی جلسه بازی یا فیلمی بر صفحه مونیتور متصل به الکترودها پخش می‌شود و فرد باید آن‌را با ذهن خود کنترل کند. دستگاه با ثبت واکنش مغز نسبت به این فعالیت، امتیاز می‌دهد. بعد از طی چند جلسه به‌دلیل آموزش مغز برای کنترل خود در جهت درست، کارآیی و عملکرد آن بهبود می‌یابد. برای اطلاعات بیشتر به قسمت درمان ADHD با نوروفیدبک مراجعه کنید.
اصلاح رژیم غذایی
برای بهبود نشانه‌های آزاردهنده بیش فعالی توصیه اصلی بر حذف انواع نوشیدنی‌ها و مواد غذایی کافئین‌دار و الکل از برنامه غذایی است. همچنین کاهش مصرف مواد قندی، کربوهیدرات‌ها و گنجاندن مقدار بیشتری پروتئین، میوه و سبزیجات تازه بسیار تاثیرگذار است. بسیاری از متخصصان استفاده از مکمل‌های امگا ۳ و منیزیم را نیز توصیه می‌کنند.
ورزش منظم
ورزش منظم و تبدیل کردن آن به یک عادت روزانه به شکل قابل توجهی به بهبود تمرکز، توجه، حافظه و کنترل رفتارهای هیجانی کمک می‌کند.
تمرینات ذهن آگاهی
تمرینات مبتنی بر ذهن آگاهی مانند یوگا، مدیتیسن، تنفس عمیق و ماساژ درمانی تاثیر فوق‌العاده‌ای بر افزایش تمرکز و کاهش نشانه‌هایی مانند اضطراب و افسردگی دارند. انجام این تمرینات به شکل گروهی انگیزه مناسبی برای ادامه‌دار کردن آن است.
دارو درمانی اختلال بیش فعالی (ADHD) در کلینیک دلوان
استفاده از دارو، روش اصلی و موثر کاهش و مدیریت نشانه‌های ADHD است. این فرایند تحت نظارت پزشک و بر اساس دوزهای مناسب انجام می‌گیرد. از طرفی در کنار آن داشتن سبک زندگی سالم، ورزش و تغذیه مناسب یا استفاده از تکنیک‌های تنفسی آرامش‌بخش می‌تواند موثر باشند. اما آنچه مسلم است هر نوع قطع خودسرانه دارو یا تغییر دوز آن می‌تواند باعث بازگشت نشانه‌ها و طولانی شدن روند درمان شود. بنابراین مراجعه منظم به پزشک و مشاوره با وی با هدف داشتن یک زندگی با کیفیت از اصول مهم دارودرمانی اختلال بیش فعالی است. شما می توانید با کلینیک دلوان برای جلسه دارو درمانیADHD تماس بگیرید و از مشاوره روانپزشکان مطرح مرکز استفاده کنید.
مراجع
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.