اختلال وسواس فکری (OCD) یک مشکل سلامت روان است که با نشانه‌های متفاوتی در افراد خود را نشان می‌دهد. داشتن افکار برای تکرار کارها مانند تمیز کردن، شستن، شمارش یا داشتن افکار مزاحم ترس از بیماری، آلودگی، آسیب به خود و دیگران هر یک می‌تواند در کارهای روزانه فرد و همچنین خانواده ایجاد مشکل کند. برای بهبود کیفیت زندگی افراد درگیر با این اختلال و کنترل نشانه‌ها، روش‌های مختلفی با محوریت دارو درمانی و سایر تکنیک‌های مکمل مانند استفاده از یوگا و تنفس عمیق یا درمان رفتاری شناختی به‌کار می‌رود. در این مطلب راهنمایی کلی را در مورد داروهای مورد استفاده برای درمان وسواس فکری، نکات مورد نیاز هنگام مصرف و سایر روش‌های مکمل برای مدیریت نشانه‌های آن را ارائه می‌کنیم. لازم به‌ذکر است همه نکات اشاره شده بایستی تنها با نظر پزشک متخصص انجام گیرند.
آنچه خواهید خواند
وسواس فکری و دارو
وسواس فکری، از اختلالاتی است که اگر درمان نشود، می تواند زندگی هرکسی را مختل کند. طبیعتا مصرف دارو بدون عوارض نیست اما در مقایسه با منفعتی که دارد (سرعت درمان بالاتر و رفع مشکلات وسواس فکری)، مصرف دارو را برای هر شخصی که درگیر این مشکل است، کاملا توجیه پذیر می کند. در قسمت دارو درمانی، اطلاعات کامل تری درباره این نوع درمان، و سایر مشکلاتی که دارو درمانی برایشان مفید هستند، می توانید پیدا کنید.
انواع داروهای ضد وسواس فکری رایج
داروهای ضد افسردگی اغلب اولین داروهایی هستند که برای درمان وسواس فکری توسط پزشک تجویز می‌شوند. اما این به معنای درگیری فرد با افسردگی نیست، بلکه با توجه به تاثیر آنها بر متعادل کردن مواد شیمیایی مغز و به‌خصوص افزایش سروتونین برای مدیریت نشانه‌های وسواس فکری مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله رایج‌ترین این داروها کلومپیرامین، فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین هستند.
بوسپیرون نوع دیگری داروی درمان وسواس فکری است که البته برای مدیریت نشانه‌های اختلال اضطراب هم بکار می‌رود. برخی داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین، پره گابالین، همچنین داروهای رایج درمان فشار خون مانند پروپرانول و برخی داروهای ضد روان پریشی مانند آریپیپرازول یا کوتیاپین هم جزو مواردی هستند که پزشک بنا بر تشخیص خود با توجه به شدت و نشانه‌های وسواس فکری آنها را برای درمان استفاده می‌کند.
نحوه مصرف داروهای ضد وسواس فکری چگونه است؟
داروهای ضد وسواس فکری تجویز شده توسط پزشک تنها در صورت مصرف بر طبق دستورالعمل و راهنمایی‌های وی می‌توانند موثر واقع شوند. بنابراین لازم است به نکات زیر حین روند درمان توجه کرد:
- دستورالعمل های صحیح مصرف دارو
بهبود نشانه‌های وسواس فکری در فرد معمولا از چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد. در این مدت لازم است فرد با مراجعه منظم به پزشک متخصص خود در زمان‌های مشخص به راهنمایی‌های وی برای مصرف دارو در زمان‌های مشخص و به تعداد مورد نیاز در روز توجه کند. هر نوع قطع مصرف یا کاهش دوز مصرف تنها با نظر پزشک انجام می‌گیرد. زیرا هر اقدام خودسرانه‌ای در این مورد توسط فرد می‌تواند باعث شدید شدن نشانه‌ها یا مشکلات جدی سلامتی شود.
- دوز و زمان بندی مناسب داروها
پزشک بعد از ارزیابی کامل فرد، ابتدا کنترل موثر نشانه‌ها را در کمترین دوز ممکن هدف درمان خود قرار می‌دهد. اما در برخی موارد نیاز به تجویز دوزهای بالاتری از دارو است. همچنین با هدف مدیریت موثر نشانه‌های OCD ممکن است مصرف بیش از یک دارو تجویز شود. در هر حال رعایت دستورالعمل مناسب پزشک و مصرف دارو در زمان‌بندی تجویزی مشخص بسیار اهمیت دارد.
- عوارض جانبی احتمالی و نحوه مدیریت آنها
بیشتر داروهای روان‌پزشکی ممکن است عوارض جانبی مختلفی را در فرد ایجاد کنند. اما این به معنای آن نیست که همه افراد تحت درمان درگیر این عوارض می‌شوند. مواردی مانند سرگیجه، سر درد، احساس لرزش دست یا آشفتگی، اسهال یا یبوست شایع‌ترین عوارض جانبی مصرف آنها هستند. اما وجود این نشانه‌های احتمالی دلیلی برای عدم مصرف آنها نیست. پزشک در ابتدا هر یک از این عوارض احتمالی را با شما در میان می‌گذارد. اما اگر این نشانه‌ها موجب اختلال در زندگی روزمره شود، لازم است در این خصوص با پزشک مشورت کرد.
روش‌های مکمل درمانی برای بهبود سریع‌تر وسواس فکری
همراه با درمان دارویی، انجام بعضی فعالیت‌ها می‌تواند روند کاهشی نشانه‌های وسواس فکری را سریع‌تر کند. لازم به ذکر است این روش‌های مکمل به شرح زیر به هیچ وجه جایگزین دارو درمانی OCD نخواهند بود.
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
این درمان روشی برای جایگزینی افکار منفی ناشی از وسواس فکری با افکار سازنده و مثبت است. درمانگر در طی جلسات بعد از شناسایی افکار منفی به فرد مهارت‌های لازم برای ایجاد تغییرات در الگوهای فکری غیر مولد و نحوه پرورش رفتارهای جدید را آموزش می‌دهد. در برخی موارد نیز نوع خاصی از CBT به نام تکنیک رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP) استفاده می‌شود. در این روش فرد درگیر با وسواس فکری به شکل کنترل شده و همراه با نظارت روان‌درمانگر در معرض عامل وسواس خود قرار می‌گیرد. سپس راه‌های جدیدی را برای پاسخ و واکنش مناسب به آنها را آموزش می‌بیند.
- تکنیک های آرامش بخش
تاثیر مثبت استفاده از تکنیک‌های آرامشبخش مانند مدیتیشن، یوگا و ذهن آگاهی در بهبود نشانه‌های وسواس فکری طی مطالعات مختلف به اثبات رسیده است. در روش‌های مبتنی بر تنفس عمیق مانند مدیتیشن، فرد با تا تمرکز بر نحوه نفس کشیدن خود افکار مزاحم مربوط به وسواس را که در ذهن دارد، به مرور نایده می‌گیرد. انواع یوگا نیز که تمرین ملایم کار با نفس و تمرکز است، به حفظ آرامش و تفکر مثبت فرد درگیر با OCD کمک می‌کند. علاوه بر آن تکنیک‌های ذهن آگاهی که متمرکز بر تمرین حضور در زمان حال است، با تغییر توجه فرد از افکار منفی به محیط اطراف و اتفاقات پیرامون او در لحظه تاثیر مثبتی بر مدیریت بهتر احساسات و واکنش‌های فرد دارد.
- انجام فعالیت بدنی هوازی
طبق مطالعات انجام شده، ورزش به‌عنوان بخشی از یک برنامه جمع درمانی می‌تواند به بهبودی سریع‌ترOCD کمک کند. در یک نمونه از این تحقیقات ۳۰ درصد افراد دارای این اختلال با انجام ورزش روزانه هوازی در شدت متوسط توانسته‌اند نشانه‌های اضطراب و افسردگی ناشی از این OCD را کاهش دهند. نمونه‌های دیگری نیز تغییرات سریع بهبود در مدت زمان انجام ۱۲ هفته ورزش هوازی در ترکیب با دارو درمانی را نشان داده است. این به آن معنا است که ورزش، جایگزین کامل درمان‌های اصلی تجویز شده نیست، اما می‌تواند با کاهش استرس روزانه مدیریت نشانه‌های وسواس فکری را تا حد زیادی کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
در اختلال وسواس فکری فرد دچار الگوهای فکری با رفتار غیر قابل کنترل است که در اثر آن برخی کارهای فیزیکی با ذهنی ناخواسته‌ای را انجام می‌دهد. علائم این اختلال را می‌توان تحت نظارت پزشک با استفاده از داروهای مختلف و تکنیک‌های مکمل مانند CBT، یوگا و مدیتیشن مدیریت و کنترل کرد. رعایت کلیه دستورالعمل‌های پزشک متخصص و عدم قطع مصرف یا تغییر دوز خودسرانه داروها نکات مهمی است که هر فرد در این خصوص لازم است مورد توجه قرار دهد.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.