ترس از جدایی یا اضطراب جدایی، نوعی اختلال عاطفی است که ریشه در پیوند روانی انسان ها یا ژنتیک دارد. این ترس اغلب از گسست عاطفی با نشانه‌های مختلفی مثل پریشانی و نگرانی از دست دادن عزیزان، کابوس یا دردهای فیزیکی همراه است. در این حالت فرد با احساس تزلزل در وابستگی، دچار شکاف روانی و چالش در زندگی معمول یا روابط کاری و فردی می‌شود. در این مطلب تلاش می کنیم با بررسی دلایل و نشانه‌های ترس از جدایی، راهکارهای موثر برای مدیریت و درمان آن‌را تشریح کنیم.
آنچه خواهید خواند
علل اضطراب جدایی
بر اساس آمار راهنمای بین‌المللی تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، ۴ تا ۱۲ درصد از کودکان و ۰.۹ تا ۱.۹ درصد از بزرگسالان جهان درگیر ترس از جدایی یا اضطراب جدایی هستند. این اختلال که بیشتر در دختران و بانوان اتفاق می‌افتد، دلایل مختلفی مانند طلاق والدین، تغییر مدرسه، نقل مکان به محل جدید یا مرگ عزیزان دارد. البته در این میان ژنتیک هم می‌تواند نقش داشته باشد. این اختلال اغلب در دوران کودکی آغاز می‌شود، اما ممکن است تا نوجوانی و حتی بزرگسالی هم ادامه یابد. بنابراین عوامل محیطی و ارثی زیر را می‌توان به‌عنوان عوامل ترس از جدایی بیان کرد:
- استرس‌های زندگی که منجر به از دست دادن یا جدایی می‌شوند. به‌عنوان مثال بیماری، مرگ عزیزان، از دست دادن حیوان خانگی، نقل مکان به محل جدید، یا رفتن به مدرسه جدید
- سابقه خانوادگی و داشتن خویشاوندان خونی که نشانه‌های اختلال اضطراب دارند
- تجربه برخی از بحران‌ها یا رویدادهای آسیب‌زا در زندگی
نقش فناوری در کاهش یا افزایش اضطراب جدایی
در دنیای دیجیتال امروز، فناوری‌هایی مانند شبکه‌های اجتماعی یا تلفن‌های هوشمند نقش دوگانه‌‌ای در بحث ترس از جدایی دارند. در عین اینکه این ابزار با فراهم کردن ارتباط سریع و مداوم به افراد کمک می‌کند تا فاصله فیزیکی و عاطفی خود را کاهش دهند، وابستگی شدید به حفظ ارتباط از این طریق و نگرانی در خصوص عدم دسترسی به آن‌ها نیز یکی از عوامل اختلال اضطراب و استرس اجتماعی جدایی است. زیرا افراد ممکن است دائما احساس کنند که باید به پیام‌ها پاسخ دهند یا در دسترس باشند و در این میان هر نوع قطع ارتباط از این طریق به هر دلیل به‌عنوان دسته‌ای از محرک های ناآگاهانه، ترس و اضطراب آن‌ها را افزایش می‌دهد.
نقش فرهنگ و جامعه در شکل‌گیری اضطراب جدایی
برخی فرهنگ‌ها به وابستگی قوی بین اعضای خانواده اهمیت بسیاری می‌دهند و به‌عبارتی دارای فرهنگ جدایی گریزی هستند. این موضوع همراه با روابط وابسته، نزدیکی بسیار زیاد اعضای خانواده یا اتکای بیش از حد آن‌ها به یکدیگر است. این نوع وابستگی مفرط هر چند می‌تواند در افراد مستعد و به دنبال از دست دادن عزیزان منجر به اضطراب جدایی شود، با این حال همیشه نمی‌توان آن‌را به‌عنوان عاملی مهم در درگیر شدن با این اختلال دانست. معمولا پزشک متخصص در هنگام تشخیص اضطراب جدایی، این نوع روابط وابسته را از لحاظ تفاوت‌های فرهنگی، باورهای موجود در خانواده و سبک دلبتسگی مد نظر قرار می‌دهد.
نشانه های اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی زمانی تشخیص داده می‌شود که نشانه‌ها بیش از حد انتظار برای سن رشد فرد باشد و باعث ناراحتی یا مشکلاتی در فعالیت روزانه فرد شود. مهم‌ترین نشانه‌های این اختلال عبارتند از:
نشانه‌های رفتاری
- پریشانی شدید هنگام فکر کردن به جدایی یا دوری از خانه یا عزیزان
- نگرانی دائمی و شدید در مورد از دست دادن والدین یا عزیزان به‌دلیل بیماری، مرگ یا هر نوع آسیب
- نگرانی دائمی از بروز اتفاق بد برای عزیزان یا والدین
- عدم تمایل به دور ماندن از خانه به‌دلیل ترس از جدایی
- عدم تمایل یا امتناع از خوابیدن بدون والدین یا عزیزان
- کابوس‌های تکراری در مورد جدایی
نشانه‌های فیزیکی
- شکایت مکرر از سردرد، معده درد یا نشانه‌های فیزیکی دیگر هنگام جدایی از والدین یا عزیزان
- حملات پانیک مکرر، احساس ناگهانی اضطراب، ترس یا وحشت شدید که به اوج می‌رسد
تفاوت اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان
اضطراب کودکان ناشی از ترس از جدایی بسته به سن کودک متفاوت است. به‌عنوان مثال یک کودک پیش دبستانی به‌دلیل عدم توانایی در بین احساس خود در قالب کلمات، ممکن است به سادگی ناراحت شود. اما سایر کودکان بزرگ‌تر کابوس‌های خود یا ترس‌های‌شان را با جزییات کامل توضیح می‌دهند. عدم تمرکز برای انجام تکالیف یا اهمیت ندادن به تعامل با سایر همسالان در مدرسه نیز یکی از نشانه‌های اصلی رفتاری کودکان دچار ترس از جدایی است. حتی برخی کودکان درگیر با این اختلال اگر چند روز به دلایل مختلف مانند رفتن به اردوی مدرسه، دور از خانه باشند، به‌شدت دلتنگ می‌شوند و نسبت به هر کسی که باعث این دوری شده است، رفتارهای پرخاشگرانه یا عصبانیت را بروز می‌دهند.
اما در بزرگسالان درگیری با این اضطراب، باعث تعاملات ناهمگون و بروز مشکل در کار یا روابط وی می‌شود. به‌عنوان مثال فرد ممکن است کار خود را برای ماندن در کنار عزیزان متوقف کند تا در بیشتر اوقات با ارسال پیام از وضعیت او مطلع شود و تا زمانی که پاسخی دریافت نکند، نگران باشد.
راهکارهای مدیریت اضطراب جدایی
یکی از بهترین راه‌ها برای مدیریت اضطراب جدایی گفتگوی باز است. در کودکان درگیر این اختلال والدین یا معلمان مدارس باید وی را تشویق به صحبت در مورد هر آنچه درذهن‌شان است، کنند. اطمینان از اینکه همیشه در کنارشان هستید و فقط یک تماس تلفنی با آن ها فاصله دارید، بهترین راه برای مدیریت این اضطراب خواهد بود. در بزرگسالان نیز استفاده از این راهکار مفید است و آن‌ها می‌توانند ضمن گفتگو با سایر دوستان یا افراد مورد اعتماد تا حدی اختلالات اضطرابی را در خود کاهش دهند. اما در صورتی‌که اضطراب جدایی در کودک یا بزرگسال مشکل ایجاد کند، استفاده از درمان‌های پزشکی ضروری خواهد بود.
درمان‌های اضطراب جدایی
در مواقعی که این اختلال بر روند روزانه فعالیت فرد، تاثیر منف یداشته باشد، بر حسب تشخیص پزشک فرایند روان درمانی یا تجویز دارو برای درمان استفاده می‌شود. اولین و مهم‌ترین روش، گفتار درمانی و به‌صورت خاص درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. در این حالت فرد طی جلسات مختلف با روان درمانگر به این موضوع پی می برد که افکارش چگونه بر رفتار و کارهای وی تاثیر می گذارد. سپس با همراهی متخصص مهارت لازم برای جایگزینی افکار آسیب‌زا را می‌آموزد. به‌جز این روش، پزشک بر حسب نیاز یکی از موارد زیر را نیز ممکن است استفاده کند:
- رفتار درمانی دیالیکتیکی (DBT): در این روش به فرد کمک می‌شود تا بین پذیرش آنچه که هست و استقبال از تغییر، تعادل برقرار کند. هدف اصلی در این روش آموزش زندگی در لحظه حال و راه‌های سالم برای کنار آمدن با استرس، کنترل احساسات و بهبود روابط با دیگران است.
- خانواده درمانی: در این روش کلیه اعضای خانواده جلسات مشترکی با مشاور دارند. طی این جلسات همه افراد مهارت‌های لازم برای مدیریت استرس و تعمیق روابط بین یکدیگر با هدف بهبود سلامت روان را می‌آموزند.
اما اگر این روش‌ها در درمان اضطراب موثر واقع نیفتد، استفاده از مشاوره روانپزشکی راهکار نهایی است. در این حالت روانپزشک بر حسب سطح و تداوم اضطراب برای کودکان ۶ سال بالاتر از داروهایی مانند فلوکستین، سرترالین یا پاروکستین استفاده می‌کنند. برای بزرگسالان نیز داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب تجویز می‌شود. در هر دو حالت لازم است فرد به طور منظم زیر نظر پزشک روند درمان خود را تکمیل کند.
جمع‌بندی پایانی
نگرانی برای عزیزان و نزدیکان طبیعی است، اما زمانی‌که تبدیل به اضطراب بیش از اندازه شود و بر روند روزانه زندگی، کار یا تحصیل تاثیر منفی بگذارد، نیاز به درمان دارد. ترس یا اضطراب از جدایی در کودکان یا بزرگسالان نوعی اختلال عاطفی است که به دلایل مختلف محیطی یا ژنتیک رخ می‌دهد، معمولا همراه باکابوس، خشم یا پرخاشگری، درد فیزیکی یا حملات پانیک است. بسیاری از اوقات این اضطراب را می‌توان با تعیین مرزهای دلبستگی سالم و روش‌های شناختی-رفتاری زیر نظر پزشک درمان کرد. اما در برخی اوقات نیز نیاز به استفاده از داروهای مخصوص بر حسب شدت اضطراب زیر نظر پزشک است.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.
