در صورتی‌که فرزند نوجوان شما کمتر از ۸ تا ۱۰ ساعت در طول شب می‌خوابد، ممکن است دچار مشکل بی خوابی یا اختلالات خواب شده باشد. البته بسیاری از نوجوانان در اثر تغییرات بیولوژیکی و هورمونی یا استرس‌های عاطفی کم و بیش این حالت را در برخی اوقات تجربه می‌کنند. اما طولانی مدت شدن این وضعیت نشان از مشکلی دارد که باید به آن توجه کرد. مواردی مثل آموزش خانواده درباره عادات خواب نوجوانان، تنظیم نور محیط خواب، کنترل مصرف کافئین، پایش خواب با ابزارهای دیجیتال و… می تواند تاثیرات خوبی برای خواب نوجوانان داشته باشد.در این مطلب برای آشنایی والدین، مهم‌ترین نشانه‌ها، دلایل و راه‌حل‌های بی خوابی و اختلالات خواب در نوجوانان را بررسی می‌کنیم.
آنچه خواهید خواند
چه زمانی بی خوابی و اختلالات خوب در نوجوانان نیاز به پیگیری دارد؟
نوجوانان در طول شب نیاز به خواب بین ۸ تا ۱۰ ساعت دارند. اگر فرزند شما این میزان استاندارد را در طول شب نمی‌خوابد، دچار مشکل بی خوابی یا اختلالات خواب است. البته در برخی مواقع به دلیل مشکلات ناشی از استرس امتحان و تکالیف مدرسه یا مشکلات مقطعی احساسی ممکن است خواب نوجوان دچار اختلال شود. اما در صورتی‌که این مشکل به صورت مدام و تکراری همراه با نشانه‌هایی مانند بد خلقی، عدم تمرکز، تحریک‌پذیری یا هوشیار نبودن سر کلاس درس همراه باشد، باید به آن رسیدگی کرد. مزمن شدن این وضعیت می‌تواند مشکلات جدی سلامتی مانند افسردگی، افکار خودکشی، چاقی، دیابت یا بالا رفتن فشار خون را در نوجوان ایجاد کند.
علائم بی خوابی در نوجوانان چیست؟
بی خوابی در نوجوانان نشانه‌های مختلفی دارد که با توجه به آن‌ها می‌توان در صورت لزوم برای رفع مشکل اقدام کرد. رایج‌ترین این نشانه‌ها عبارتند از:
- احساس خستگی در طول روز که با خوابیدن برطرف نمی‌شود
- بیدار شدن مکرر هنگام شب که بعد از آن نوجوان به سختی می‌خوابد
- فرد برای بیدار شدن در صبح با مشکل روبرو است
- نوجوان مشکل تمرکز و به خاطر سپردن دارد
- مشکل در به خواب رفتن که مانع از رفع خستگی می‌شود
- خواب نوجوان ناکافی و غیر آرام است
هر یک از این نشانه‌ها معمولا دلایل و ریشه‌هایی دارند که لازم است بعد از تشخیص بی‌خوابی آن‌ها را شناسایی کرد.
علل بی خوابی در نوجوانان چیست؟
تحقیقات نشان می دهد که بیشتر نوجوانان با تغییراتی در روتین معمول خواب شبانه خود مواجه هستند که در نتیجه آن ممکن است به‌طور طبیعی دیرتر به خواب بروند یا دیرتر از خواب بیدار شوند. اما عوامل مختلفی در تشدید آن تاثیر دارند که بسیاری از آن‌ها از طریق راه‌های ساده قابل پیشگیری است. با این حال برخی نیز نیاز به درمان‌های پزشکی دارد. مهم‌ترین دلایل ایجاد مشکل بی‌خوابی در نوجوانان به شرح زیر هستند:
عوامل بیولوژیکی
تغییرات هورمونی نوجوانان می تواند باعث بروز مشکل بی خوابی در آن‌ها شود. اما دلیل اصلی تولید دیرتر هورمون خواب، ملاتونین، هنگام شب در نوجوانان نسبت به بزرگسالان و کودکان است. به همین دلیل آن‌ها تا مدت زمانی بعد از به رختخواب رفتن بیدار می‌مانند.
عوامل محیطی
تکالیف مدرس و برنامه‌های امتحانی به‌دلیل ایجاد استرس برای نوجوان ممکن است مانع از خواب راحت او در هنگام شب شوند. نگرانی در این خصوص تاثیر زیادی بر ایجاد این مشکل دارد. همچنین نوجوان ممکن است با مشکلات عاطفی و احساسی در محیط خانواده (طلاق، مشاجره والدین) یا در مدرسه مواجه شود که هر یک در نهایت با افزایش سطح استرس و اضطراب وی، عامل بی خوابی است.
عوامل رفتاری
گذراندن مدت زیادی از وقت شبانه به استفاده از تلفن همراه، تماشای تلویزیون یا سایر وسایل الکترونیکی و بازی‌های آنلاین عامل مهمی در مشکلات بی خوابی نوجوانان امروزی است. زیرا اکثر آن‌ها در رختخواب مشغول چک کردن شبکه‌های اجتماعی و گفتگو با دوستان خود می‌شوند. این موارد به‌خصوص با توجه به نور صفحه نمایش گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها به خواب رفتن نوجوان را سخت می‌کند. از طرفی عادات نادرستی مانند کشیدن سیگار یا مصرف الکل هم می‌تواند خواب نوجوان را دچار اختلال کند.
مشکلات پزشکی
در برخی موارد بی خوابی ناشی از عوارض یک مشکل پزشکی در نوجوان است که در این حالت نیاز به دریافت مشاوره از پزشک متخصص دارد. مهم‌ترین این مشکلات به شرح زیر هستند:
- آپنه انسدادی خواب: اختلال تنفسی که راه نفس کشیدن نوجوان را هنگام خواب می‌بندد و مشکل تنفسی برای او ایجاد می‌کند. بیشتر نوجوانان دارای اضافه وزن بالا و چاقی مفرط دچار این مشکل هستند.
- آسم: مشکل آسم که با دارو کنترل نشود، ممکن است باعث از خواب بیدار شدن نوجوان یا خواب ناکافی او شود.
- افسردگی: نوسانات خلقی و نگرانی بیش از اندازه تحت تاثیر عوامل محیطی که باعث افسردگی شود، عامل مهمی در بی خوابی نوجوانان است.
- سندروم پای بی قرار: این اختلال حرکتی باعث می‌شود که پای نوجوان در هنگام خواب به طور مرتب تکان بخورد. در نتیجه می تواند مانع خواب راحت فرد در شب شود.
- راه رفتن در خواب: این اختلال هم خواب کافی نوجوان را با مشکل مواجه می‌کند.
- نارکولپسی: یک اختلال نادر که در آن نوجوان به‌طور ناگهانی در طول روز به خواب می‌رود. از دست دادن کنترل عضلانی و کابوس حین خواب از دیگر عوارض این مشکل است.
- فیبرومیالژیا: این بیماری نوعی مشکل عمومی در بدن است که در آن فرد درد بسیاری در عضلات و استخوان‌های خود احساس می‌کند. نوجوانان درگیر این مشکل در به‌خواب رفتن مشکل دارند.
بجز مواردی که نیاز به رسیدگی پزشکی دارند، بسیاری از عوامل بی‌خوابی نوجوان از روش‌های ساده‌ای قابل درمان است.
راه حل های بی خوابی یا اختلالات خواب در نوجوانان چیست؟
با توجه به ریشه بی‌خوابی در نوجوانان، راه‌حل‌های متفاوتی از تغییر در عادات روزمره تا مشاوره نوجوان با متخصص وجود دارد. برای این منظور می‌توان موارد زیر را برای بهبود خواب نوجوان پیشنهاد کرد:
- عدم مصرف مواد کافئین‌دار و شکلات در بعد از ظهر و نزدیک زمان خواب
- استفاده از یک برنامه منظم و روتین در به خواب رفتن
- محدود کردن استفاده از تلفن همراه، کامپیوتر، تلویزیون، بازی‌های آنلاین و وسایل الکترونیکی در شب
- گوش کردن موسیقی آرامش بخش، دوش گرم و مطالعه کوتاه نیم ساعت قبل از خواب
- عدم مصرف غذاهای سنگین قبل از خواب
- ورزش منظم و پیروی از یک سبک تغذیه‌ای سالم
- مشاوره با روانشناس برای راهنمایی در مورد دلایل بی‌خوابی
در مواردی که بی‌خوابی به شکل مزمن در آید و کیفیت زندگی نوجوان را تحت تاثیر قرار دهد، پزشک ممکن است بعد از شناسایی ریشه روانشناختی مشکل، داروهایی را برای رفع این مشکل تجویز کند.
جمع‌بندی
بی‌خوابی در نوجوانان مشکلی رایج است که می‌تواند ناشی از استرس، تغییرات بیولوژیک یا سبک نادرست زندگی باشد. بهترین راه حل برای رفع این مشکل، کمک به نوجوان برای داشتن یک برنامه منظم خوابیدن، دوری از استرس و عادات صحیح زندگی است. اما در صورتی که روش‌های معمول به بهبود مدت زمان خوابیدن نوجوان کمک نکرد، مشاوره با روانشناس و در صورت لزوم مداخله پزشکی برای تشخیص دلایل آن باید مورد توجه قرار گیرد.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.