همه نوجوانان در این دوران خاص از زندگی، احساسات متفاوتی را تجربه می‌کنند که می‌تواند برای مدتی کوتاه آن‌ها را با تغییرات عاطفی یا رفتاری مواجه کند. اما زمانی این مشکلات جدی می‌شوند که به شکل طولانی مدت تکرار شده و به خصوص زندگی عادی نوجوان را از مسیر همیشگی خود خارج کند. در این حالت ممکن است او با غم و اندوه فراوان، پرخاشگری، حساسیت پذیری بیش از اندازه یا حتی افکار خودکشی درگیر شود که نشانه‌های هشدار دهنده افسردگی است. توجه به این علائم در زمان مناسب، پیگیری روند درمان و استفاده از جلسه های مشاوره نوجوان با متخصص، از مهم‌ترین وظایف والدین در این خصوص است. به همین منظور برای آشنایی بیشتر پدران و مادران، مطلب زیر مروری جامع بر مهم‌ترین نشانه‌های این بیماری، روش تشخیص، درمان و نحوه پیشگیری از آن دارد.
آنچه خواهید خواند
افسردگی در نوجوانان به چه معناست؟
افسردگی در نوجوانان یک مشکل جدی سلامت روان است که با نشانه‌های رایجی مانند احساس غم و اندوه مداوم، نا امیدی، افکار منفی و از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره ظاهر می‌شود. هر چند همه نوجوانان در این دوران سنی، به دلیل چالش‌هایی مانند انتقادات همسالان، انتظارات غیر منطقی والدین و تغییرات هورمونی تغییرات عاطفی یا رفتاری گذرایی را در برخی مواقع تجربه می‌کنند، با این حال افسردگی چیزی بیشتر از یک احساس موقتی است.
در صورت عدم توجه، این مشکل زندگی روزمره او را با اختلال مواجه می‌کند و به مرور زمان نوجوان با درگیری‌های ذهنی و حتی عواقب جدی مانند خودکشی روبرو می‌شود. معمولا بعد از شناسایی نشانه‌ها و مراجعه به روانپزشک، او از روش‌های ترکیبی دارو درمانی یا مشاوره‌های روانشناختی استفاده می‌کند.
علائم افسردگی در نوجوانان چیست؟
بیشتر مشکلات افسردگی در نوجوان به صورت تغییر در رفتار و احساسات وی نسبت به وضعیت گذشته وی خود را نشان می‌دهد. این نشانه‌ها بسته به شدت افسردگی متفاوت است، با این حال از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
علائم عاطفی
مهم‌ترین نشانه‌های این دسته عبارتند از:
- احساس غم و اندوه شامل گریه بدون دلیل
- نا امیدی یا احساس خشم حتی در مسائل بسیار کوچک
- احساس نا امیدی یا پوچی
- خلق و خوی تحریک پذیر
- از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت‌های روزمره
- از دست دادن علاقه نسبت به خانواده و دوستان یا درگیر شدن با آن‌ها
- عزت نفس پایین
- احساس بی ارزشی یا گناه
- انتقاد و سرزنش اغراق‌آمیز از خود
- حساسیت بالا نسبت به طرد شدن یا شکست
- مشکل در فکر کردن، تمرکز، تصمیم‌گیری یا به خاطر سپردن مسائل
- احساس منفی و تاریک نسبت به زندگی
- افکار مرگ یا خودکشی
علائم رفتاری
تغییرات رفتاری در نوجوانان افسرده به شکل‌های زیر خود را نشان می دهد:
- خستگی و از دست دادن انرژی
- بی‌خوابی یا خواب زیاد
- کاهش یا افزایش میل به غذا
- روی آوردن به مصرف الکل یا مواد مخدر
- بیقراری مانند قدم زدن‌های بسیار، فشار مرتب دست
- کاهش سرعت فکر کردن، صحبت کردن یا حرکات بدن
- شکایت مداوم از درد در بدن یا سر درد
- انزوا و دوری از اجتماع و دایره دوستان
- افت عملکرد در مدرسه
- توجه پایین نسبت به بهداشت شخصی یا ظاهر
- خشمگین شدن ناگهانی، رفتارهای مخاطره آمیز و پرخاشگرانه
- آسیب رساندن به خود
- برنامه‌ریزی یا اقدام به خودکشی
هر یک از این مشکلات نشانه‌هایی هشدار دهنده هستند که نیاز به توجه بالای والدین دارد. بنابراین در صورت تشخیص غیر عادی شدن رفتار نوجوان نسبت به گذشته با توجه به این علائم لازم است برای تشخیص و دریافت راهنمایی به پزشک متخصص مراجعه کرد.
تشخیص افسردگی در نوجوانان چگونه است؟
هیچ آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص افسردگی وجود ندارد. پزشکان برای قطعی کردن نظر خود در مورد درگیر شدن نوجوان به این بیماری از روش‌های مختلف ارزیابی نشانه‌ها، گفتگو با والدین، بررسی سابقه پزشکی و تست های روانشناختی استفاده می‌کند.
مهم‌ترین روش تشخیص، ارزیابی نشانه‌ها و سابقه اختلالات روانپزشکی مانند اضطراب، سوء مصرف مواد، بررسی نشانه‌های اختلال دو قطبی یا روان پریشی در نوجوان توسط پزشک است. همچنین پزشک سوالاتی در مورد علائم افسردگی، افکار و احساسات نوجوان یا رفتارهای غیر عادی مانند استفاده از مواد مخدر یا افکار خودکشی، تغییرات غذا خوردن، خواب یا سطح انرژی را از والدین یا نوجوان می‌پرسد. در نهایت بعد از تکمیل تشخیص، متناسب با شدت نشانه‌ها روش درمانی لازم توسط متخصص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان افسردگی در نوجوانان چگونه انجام می‌شود؟
افسردگی در نوجوانان بسیار جدی است و در صورت عدم توجه به درمان آن، می‌تواند حتی زندگی او را به خطر بیندازد. آغاز فرایند درمان به نوجوان کمک می‌کند تا دلیل افسردگی خود و کنار آمدن با موقعیت‌های استرس‌زا را یاد بگیرد. اما درمان افسردگی بسته به شرایط و شدت نشانه‌ها به روش‌های مختلفی مانند مشاوره فردی، خانوادگی، گروهی یا تجوز دارو انجام می‌گیرد. متداول‌ترین این روش‌های درمانی به شرح زیر هستند:
روان‌درمانی
روان درمانی برای نوجوان فرصت کشف احساسات یا اتفاقات دردناک و آزار دهنده را برای وی فراهم می‌کند. مشاور متخصص در طی جلسات، مهارت‌های مقابله‌ای را به او آموزش می‌دهد.
درمان شناختی- رفتاری
این روش که در درمان بسیاری از مشکلات سلامت روان به کار می‌رود، تکنیکی برای کمک به نوجوان با هدف شناسایی و سپس جایگزینی الگوهای تفکری منفی با عادات و افکار مثبت است.
درمان دارویی
در برخی موارد، پزشک در کنار سایر روش‌های درمانی، از دارو درمانی برای کاهش نشانه‌ها در نوجوان استفاده می‌کند. این داروها بعد از ۳ تا ۴ هفته اثر خود را نشان می‌‌دهند و کاهش دوز آن‌ها تنها با نظر پزشک باید انجام گیرد.
تغییرات در سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی روشی مکمل در کنار سایر روش‌ها است و به بهبود سریع‌تر افسردگی در نوجوان کمک می‌کند. از آنجا که این بیماری با کم تحرکی، خواب ناکافی و تغذیه نامناسب تشدید می‌شود، کمک به تغییر هر یک از آن‌ها ضروری است. بنابراین انجام حداقل یک ساعت در روز فعالیت بدنی متوسط لذت بخش، پیاده‌روی، دوچرخه سواری بسیار موثر است. همچنین بهتر است محدودیت‌هایی برای نوجوان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی، کار با کامپیوتر و بازی‌های آنلاین قرار داد. زیرا این موضوع دامنه ارتباط اجتماعی او را کاهش می‌دهد.
تنظیم یک برنامه خواب منظم، تشویق به خواب زود هنگام حداقل ۹ تا ۱۰ ساعت در شب نیز به کاهش سطح استرس نوجوان کمک می‌کند. همچنین خوردن مواد غذایی سالم و تازه و محدودیت استفاده از مواد قندی و نشاسته‌ای در کنار سایر موارد از نکات مهم و کمک کننده به حساب می‌آید.
با این حال باید توجه داشت که همراه شدن نوجوان در مسیر درمان، گام مهمی برای بهبود سریع او به حساب می‌آید. ضمن اینکه تعداد کمی از نوجوانان به تنهایی روند درمانی خود را دنبال می‌کنند و معمولا برای کمک گرفتن و پیروی از توصیه‌های درمانی نیاز به تشویق دوستان و حمایت والدین خود دارند.
پیشگیری از افسردگی در نوجوانان چگونه است؟
تربیت فرزند برای والدین چالش برانگیز و نیازمند رعایت نکات فراوان است. به همین جهت شناسایی عوامل خطر در مورد ایجاد حالت افسردگی در نوجوانان و همراهی وی در محیط خانواده با هدف جلوگیری از درگیر شدن او با افسردگی یکی از وظایف مهم والدین به‌حساب می‌آید. در انتهای مطلب به بررسی این دو مورد می پردازیم:
عوامل خطر افسردگی در نوجوانان
با وجود اینکه افسردگی می‌تواند هر نوجوانی را درگیر خود کند، با این حال برخی در معرض خطر بیشتری قرار دارند و والدین باید در این مورد حساس‌تر باشند. بنابراین اگر نوجوان شما سابقه هر یک از مشکلات زمینه‌ای پزشکی یا عادات رفتاری زیر را دارد، بیش از همه نسبت به نشانه‌های هشدار دهنده افسردگی توجه کنید:
- مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، اختلال بیش فعالی
- سابقه مصرف مواد مخدر یا الکل
- مشکلات پزشکی خاص مانند دیابت، سرطان، بیماری قلبی
- سابقه ژنتیکی ابتلای اعضای خانواده به مشکلات سلامت روان
- سابقه تروما یا حوادث آسیب‌زا در دوران کودکی
- عزت نفس پایین، افکار منفی و بدبینانه یا مهارت‌های مقابله‌ای ضعیف با مشکلات و چالش‌ها
راهکارهای پیشگیری از افسردگی در نوجوانان
این راهکارها شامل کلیه موارد برای کمک به کاهش سطح استرس نوجوان و نحوه روبرو شدن و همدلی با چالش‌های او در این دوران حساس است. بنابراین توجه به نکات زیر بسیار اهمیت دارد:
- ایجاد حس گناه یا تنبیه نوجوان باعث ایجاد حس بی ارزشی و بی لیاقتی در او می‌شود. بنابراین سرزنش و تنبیه را با تشویق نوجوان به انجام کارهای مثبت و تغییر رفتار جایگزین کنید.
- به نوجوان اجازه دهید اشتباه کند. کنترل بیش از اندازه او و تصمیم‌گیری به‌جای وی باعث کاهش حس اعتماد به نفس و عدم ایمان به توانایی‌هایش می‌شود.
- توقع نداشته باشید که نوجوان همیشه همان کاری که می‌گویید را انجام دهد.
- فرزند شما فردی مستقل است و نباید به این فکر باشید که او باید همان راه شما در نوجوانی‌تان را برود.
- اگر مشکوک به افسردگی در نوجوان هستید، به دقت نگرانی‌های او را گوش کنید. حتی اگر این موضوع نگران کننده نباشد.
- راه‌های ارتباط و گفتگو با نوجوان را باز بگذارید و به او حس راحتی برای بیان مشکلاتش را بدهید.
- هنگام صحبت نوجوان با شما در مورد مشکلاتش، با دقت به او گوش دهید و اعمال نظر شخصی نکنید.
- به فرزند خود پیشنهاد دهید تا نگرانی‌هایش را با دوست صمیمی یا کسی که با او راحت است، در میان بگذارد.
و در نهایت اگر با وجود رعایت کلیه نکات همچنان نگران وضعیت سلامت روان نوجوان هستید، از راهنمایی مشاور و پزشک متخصص کمک بگیرید.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.