تولد نوزاد برای هر خانواده‌ای خبری خوشحال کننده است. اما این موضوع در برخی موارد ممکن است برای مادر مشکل ایجاد کند. بیشتر بانوان بعد از زایمان دچار نوعی افسردگی می‌شوند که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند سلامت روان او و کودک را به خطر بیندازد. مواردی مثل تاثیر محیط‌های پشتیبان، تمرینات تنفسی تنظیم‌کننده، حمایت‌های مجازی و حتی واقعی، بازسازی هویت مادرانه و… جزو مواردی است که مشاور در جلسات بر روی آنها می تواند تمرکز کند. در این مطلب نشانه‌ها، روش تشخیص و مراحل درمانی این اختلال را بررسی می‌کنیم. ارائه نکات مراقبتی در دوران بارداری با هدف کاهش نشانه‌های این نوع افسردگی بخش انتهایی بحث است.
آنچه خواهید خواند
افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان نوعی افسردگی است که بعد از به دنیا آمدن نوزاد در مادران ایجاد می‌شود. معمولا در این دوران تغییراتی در خلق و خوی فرد ایجاد می‌شود و او به مدتی طولانی بعد از زایمان احساس پوچی، بی احساسی، غمگینی، نا امیدی، خستگی می‌کند. این حالت نسبتا شایع است و از هر هفت مادر، یک نفر دچار آن می‌شود. البته در حالت عادی بسیاری از بانوان نوسانات خلقی و خستگی را بعد از زایمان تجربه می‌کنند، اما در افسردگی پس از زایمان نشانه‌ها تا مدت‌ها و حتی چندین هفته ادامه می‌یابد.
به شکلی که در روند عادی زندگی فرد مشکل بوجود می‌آورد. به عبارتی این نوع افسردگی اختلالی جدی است که نباید آن را دست کم گرفت و در صورت مشاهده علائم لازم است برای شروع درمان به پزشک مراجعه کرد.
علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
علائم افسردگی پس از زایمان در افراد مختلف و حتی از روزی به روز دیگر متفاوت است. این نشانه‌ها در هر زمانی بعد از زایمان ممکن است بروز کند اما معمولا بین یک تا سه هفته بعد از تولد نوزاد شروع می‌شود. متداولترین علائم آن عبارتند از:
- عدم علاقه به نوزاد
- احساس غمگینی یا گریه زیاد
- سطح انرژی و انگیزه پایین
- افکار آسیب زننده به خود یا نوزاد
- احساس بی ارزشی، گناه از نحوه مراقبت از نوزاد
- خواب زیاد یا کم
- تغییر اشتها نسبت به غذا
- اضطراب
- سردرد مزمن، معده درد
اما وجود این نشانه‌ها نباید باعث شود که مادر خود را در بوجود آمدن این اختلال مقصر بداند. بلکه لازم است با مراجعه به پزشک نسبت به درمان اقدام کرد.
علل افسردگی پس از زایمان چیست؟
دلیل واحدی برای درگیر شدن افراد به افسردگی پس از زایمان وجود ندارد. اما تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل محیطی و ژنتیکی می‌توانند در ایجاد آن دخالت داشته باشند. موارد زیر از مهم‌ترین آنها هستند:
- استرس محل کار یا خانواده
- مشکلات عاطفی مانند طلاق، مرگ عزیزان
- نیازهای جسمی و عاطفی بعد از زایمان و مسئولیت مراقبت از نوزاد
- نوسانات هورمون‌های استروژن و پروستروژن حین بارداری و بعد از آن
- سابقه فردی یا خانوادگی ابتلا به افسردگی
- پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئیدی
- سوء مصرف مواد مخدر و الکل
با این حال صرف‌نظر از دلایل ایجاد این اختلال شروع درمان زیر نظر متخصص بعد از مشاهده نشانه‌ها و تشخیص آن بسیار اهمیت دارد.
درمان افسردگی پس از زایمان چگونه است؟
پزشک متخصص بعد از تشخیص افسردگی بعد از زایمان، روش‌های مختلفی را برای درمان فرد تجویز می‌کند. این فرایند با توجه به شدت اختلال و وضعیت فرد می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
درمان دارویی
در این حالت دارودرمانی و استفاده از انواع داروهای ضد افسردگی زیر نظر روانپزشک تجویز می شود. البته مادران شیرده نباید نگران تاثیر این داروها بر نوزاد خود باشند. زیرا اکثر آنها عوارض چندانی بر نوزاد ندارند و پزشک با در نظر گرفتن همه جوانب تجویز دارویی را انجام می‌دهد. در صورت وجود نشانه‌های اضطراب شدید یا بی‌خوابی ممکن است برای مدت کوتاهی داروهای ضد اضطراب هم تجویز شود.
درمان روان درمانی
در برخی موارد، متخصص سلامت روان برای آموزش فرد با هدف کنار آمدن با احساسات خود ممکن است روش‌های روان درمانی دیگری را مورد استفاده قرار دهد. درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از متداولترین روش‌ها در این دسته به حساب می‌آید. در این روش افکار و باورهای منفی مادر در مورد این تغییر جدید در زندگی شناسایی می‌شوند. سپس فرد درطی جلسات مختلف روانکاوی، مشاوره لازم برای برطرف کردن و جایگزینی آنها با افکار مثبت را آموزش می‌بیند. این رویکرد برای مدیریت استرس و اضطراب دوران افسردگی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همچنین در حالات دیگر روان درمانی روانپزشک یا روانشناس با استفاده از برگزاری جلسات مشترک به فرد کمک می‌کند تا در مورد نگرانی‌های خود صحبت کند. محور گفتگو در این جلسات نحوه کنار آمدن با احساسات، حل مشکلات، پاسخ به موقعیت‌ها و داشتن انتظارات واقع بینانه است.
سایر روش‌های درمانی
پزشکان همیشه توصیه می‌کنند در کنار روش های درمانی مورد اشاره مادران سبک سالمی از زندگی را در دوران بعد از زایمان داشته باشند. پیاده‌روی همراه با نوزاد، تغذیه سالم، انجام ورزش‌های سبک یا تکنیک‌های آرامش ذهن مانند مدیتیشن و یوگا، ماساژ از مواردی هستند که می‌تواند مورد توجه قرار گیرند. همچنین لازم است مادر با کمک گرفتن از دیگران ساعتی را برای تفریح و استراحت خود قرار دهد. صحبت با دوستان و همسر در مورد احساسات و نگرانی و دریافت حمایت عاطفی اطرافیان نیز در این میان بسیار تاثرگذار است.
در صورت استفاده از هر یک از روش‌های درمانی، باید توجه داشت معمولا بعد از آغاز روند نشانه‌های افسردگی به مرور برطرف می‌شوند. اما باید توجه کرد که قطع درمان تنها باید زیر نظر پزشک انجام گیرد زیرا توقف زود هنگام بدون نظارت پزشک و به محض مشاهده بهبود ممکن است منجر به بازگشت این اختلال شود.
پیشگیری از افسردگی پس از زایمان چگونه است؟
افسردگی پس از زایمان معمولا به طور کامل قابل پیشگیری نیست. با این حال می‌توان با رعایت مواردی شدت آن را کاهش داد. این روش‌ها در مراقبت‌های دوران بارداری و بعد از آن تقسیم‌بندی می‌شوند.
مراقبت‌های دوران بارداری
پیروی از سبک زندگی سالم و انجام فعالیت‌های بدنی متنوع مانند پیاده‌روی یا ورزش های سبک، انجام مدیتیشن و یوگا، تغذیه مناسب نقش مهمی در کاهش نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان دارد. همچنین بانوی باردار باید هر نوع سابقه افسردگی، اضطراب یا مشکلات سلامت روان را با پزشک خود در میان بگذارد تا او در این خصوص راهنمایی لازم را ارائه دهد. مطالعه در مورد نوزاد، نحوه مراقبت از او و چالش‌های بعد از آن نیز فرد را از لحاظ ذهنی در این خصوص آماده می‌کند.
حمایت اجتماعی
افزایش ارتباطات اجتماعی در گذراندن این بحران بسیار کمک کننده است. بانوان باید تا حد امکان با خانواده و دوستان خود در تماس باشند و با آنها وقت بگذرانند. همچنین همراهی شریک زندگی و اختصاص زمان بیشتر به همسر خود برای تفریح یا صحبت کردن بسیار تاثیرگذار است.
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای
مهارت‌های مقابله‌ای به بانوان کمک می‌کند تا استرس‌های خود را، به عنوان یکی از عوامل ریسک ابتلا به افسردگی، مدیریت کنند. افراد با شرکت در کلاس‌های مربوط در دوران بارداری ضمن آشنایی با نشانه‌های افسردگی پس از زایمان، روش مدیریت آنها را می‌آموزند. همچنین شرکت بانوان در گرو‌های حمایتی یکی از روش‌های موثر دیگر برای پیشگیری و کاهش نشانه‌های افسردگی پس از زایمان است. در این گروه‌ها که با نظارت مشاور تشکیل و برگزار می‌شود، بانوان با شرایط مشابه، تجربیات و احساسات خود از از این دوران را در میان می‌گذارند. بنابراین فرد با استفاده از این نظرات راه حل مواجهه با شرایط جدید خود را می‌آموزد.
جمع‌بندی
افسردگی پس از زایمان، اختلالی رایج است که بعد از به دنیا آمدن نوزاد با نشانه‌هایی مانند تغییرات شدید خلق و خوی و احساس نا امیدی و بی ارزشی در مادران بروز می کند. تمرکز بر خود مراقبتی، مدیریت استرس و مراجعه به پزشک از جمله مهم ترین کارهایی است که فرد بعد از تشخیص نشانه‌ها برای درمان باید در نظر بگیرد. عدم توجه به این موضوع می تواند در زندگی فرد اختلال ایجاد کند و رابطه او با نوزاد و خانواده‌اش را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین کلیه بانوان لازم است ضمن آگاهی از نشانه‌های این اختلال، راهنمایی گرفتن از متخصص مربوط برای بهبود آن را در اولویت خود قرار دهند.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.