امروزه تله های ذهنی مالی و ترس از ورشکستگی یا نداشتن منابع مالی کافی به دغدغه‌ای فراگیر تبدیل شده است. ناپایداری درآمد و پیش بینی ناپذیری اقتصادی ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده و ترس از هزینه های پنهان و آشکار زندگی را تشدید می‌کند. از طرفی فقدان آگاهی مالی، اضطراب سرمایه گذاری و ناآشنایی با سبک زندگی اقتصادی مناسب چرخه‌ای از اضطراب را ایجاد کرده است که می‌تواند سلامت روان فرد را با خطر مواجه کند. در این مطلب مهم‌ترین نشانه‌های اضطراب مالی، دلایل و نحوه مدیریت آن را بررسی می‌کنیم.
آنچه خواهید خواند
نشانه‌های اضطراب مالی
اضطراب مالی نوعی واکنش احساسی به وضعیت مالی است. اما به آن معنا نیست که فرد به هیچ وجه پول ندارد. بلکه در این حالت با وجود درآمد مناسب، او نگران وام مسکن، از دست دادن پس‌انداز به دلیل یک موقعیت اضطراری یا نگران پس‌انداز دوران بازنشستگی خود است. زمانی اضطراب مالی تبدیل به مشکلی جدی می‌شود که نشانه‌های زیر را مشاهده کنیم:
- سردرد یا ناراحتی معده هنگام مشاهده حساب بانکی
- به تعویق انداختن بدون دلیل پرداخت صورت‌حساب‌ها برای چند هفته
- ضعف تصمیم‌گیری در خرید موارد ضروری و حتی جزئی در زندگی
- کاهش انگیزه به دلیل بدهی
- عدم تعادل بین کار و زندگی برای کسب درآمد بیشتر
- برنامه‌ریزی غیر قابل انعطاف برای مسائل مالی و اصرار بر اجرای آن
- نشخوار فکری در هنگام خواب، محل کار یا انجام فعالیت‌های روزانه در مورد وضعیت مالی
- مشکل در خوابیدن به‌دلیل فکر زیاد در مورد هزینه‌های غیر منتظره احتمالی در آینده یا بازنشستگی
علل اضطراب مالی
اضطراب، ناشی از عدم اطمینان مالی در آینده و ترس از نداشتن منابع کافی برای برآورده کردن نیازها یا مواجهه با چالش‌های احتمالی آن است. در کنار مواردی مانند تورم، نداشتن پس انداز اضطراری، بحران اقتصادی، افزایش هزینه های زندگی، وام و انواع بدهی دو موضوع مهم یعنی تجربیات کودکی و عدم ثبات شغلی نیز در این میان بسیار تاثیرگذار هستند.
نقش تجربیات کودکی در ایجاد اضطراب مالی
تجربه فقر یا مشکلات مالی هنگام کودکی در هر حالتی آسیب‌زا است. این موضوع در بزرگسالی به‌صورت ناخودآگاه فرد را درگیر چالش‌های صرفه‌جویی بیش از اندازه منابع نقدی می‌کند. زیرا افراد، تحت تاثیر این تجربه احتمالا با تاکید والدین خود در خصوص پس‌انداز پول و اهمیت کسب درآمد بیشتر مواجه بوده‌اند. در نتیجه توقع و انتظار آن‌ها از فرزند برای رسیدن به سطح مشخصی از ثروت در آینده بالا می‌رود که خود عامل ترس از آینده مالی نامشخص و اضطراب در بزرگسالی است.
ارتباط میان تغییرات شغلی و اضطراب مالی
افراد به‌دلیل تغییرات درآمدی ناشی از عوض کردن شغل یا بیکاری نیز دچار اضطراب می‌شوند. همچنین تاخیر در پرداخت حقوق و عدم ثبات شغلی با بر هم زدن تعادل بین درآمد و هزینه ها به‌خصوص زمانی که فرد سرمایه چندانی ندارد، می‌تواند این حالت را ایجاد کند. در حقیقت نقش امنیت شغلی در کاهش استرس مالی در دنیای امروز به‌خصوص با توجه به اثر بحران اقتصادی بر خانواده‌ها و فشارهای مالی بر سرپرست خانواده بسیار اهمیت دارد.
تاثیرات روانی و مالی اضطراب
طبق یک مطالعه در آمریکا ۷۷ درصد افراد معتقدند که استرس مالی بر سلامت روان آن‌ها تاثیر مستقیم دارد. همچنین بدهی‌های سنگین مانند وام دانشجویی یا مسکن نیز خطر افسردگی را تا ۳۳ درصد افزایش می‌دهد. آسیب های اجتماعی ناشی از فشار مالی و چالش‌های سلامتی آن تاثیر بسیاری بر فرد می‌گذارد:
- درگیری خانوادگی: اضطراب، فرد را عصبانی و خشمگین می‌کند. زیرا وقتی نگران پرداخت قبوض یا بدهی‌ها هستیم، ممکن است مشاجره‌های مکرر در خانواده اتفاق افتد.
- کم خوابی: نگرانی در مورد پرداخت صورت‌حساب‌ها، هزینه‌های برنامه‌ریزی نشده و سایر موارد عامل اصلی در به خواب نرفتن فرد هنگام شب است. در نتیجه هنگام صبح توان کافی برای شروع فعالیت وجود نخواهد داشت. این موضوع به مرور تاثیر بسیاری بر سلامت، حافظه و خلق و خوی دارد. به‌خصوص اینکه مشکلات جدی مانند بیماری قلبی، فشار خون بالا، دیابت، تشدید اضطراب، افسردگی را نیز به دنبال خواهد داشت.
- احتکار: این حالت به تمایل فرد برای جمع‌آوری اشیا غیر ضروری و عدم علاقه به دور انداختن آن‌ها گفته می‌شود. حتی در برخی موارد فرد مواد غذایی را تا مدت‌ها بعد از تاریخ انقضا ذخیره می‌کند.
- مصرف مواد مخدر و الکل: در مواردی که اضطراب مالی، شدید و غیر قابل تحمل شود، ممکن است فرد را به سمت مصرف مواد مخدر یا الکل هدایت کند. این مواد با انحراف موقت حواس فرد از موضوعات مهم زندگی پیامدهای سلامتی مانند خطر اعتیاد را به‌دنبال دارد.
- قمار: در مواقعی نیز فرد با شرط‌بندی یا قمار به دنبال امیدی برای کسب پول است. در حالی که ترکیب قمار و اضطراب، اوضاع مالی فرد را بدتر از گذشته می‌کند.
راه‌های کاهش اضطراب مالی
راهکارهای زیر به فرد دارای اضطراب مالی کمک می‌کند تا ضمن برطرف کردن استرس خود به شکل بهتری مشکلات را مدیریت کند:
- استفاده از تکنیک‌های تنفسی: زمانی‌که تمرکز برای‌تان سخت است و به‌دلیل احساس استرس در مدیریت امور مالی خود دچار مشکل شده‌اید، برای ۱۰ دقیقه استراحت کنید. در این مدت با گوش دادن به موسیقی، انجام تمرین‌های تنفسی و مدیتیشنی کوتاه تلاش کنید تا خلق و خوی خود را به حالت اول برگردانید.
- دریافت حمایت اجتماعی: بسیاری از افراد مسائل مالی خود را به‌دلیل خجالت یا ترس از انتقاد از دیگران پنهان می‌کنند. اما باید به‌خاطر داشته باشیم که هر کسی، حتی افراد دارای سطح مالی بالا هم این نوع استرس را تجربه می‌کنند. بنابراین صحبت کردن در این خصوص با دوستان، آشنایان یا افراد همفکر این فرصت را می دهد تا با تخلیه ترس و نگرانی، با استفاده از راه حل‌های طوفان فکری مشکلات خود را بهتر مدیریت کنید.
مدیریت بدهی‌ها و هزینه‌ها
در کنار تغییر روش سبک معمول زندگی توجه به ایجاد عادت‌های مالی سالم و جلوگیری از انکار و فرار از برنامه ریزی مالی مناسب نیز اهمیت دارد. انجام روش‌های زیر در این خصوص مفید فایده خواهد بود:
- بودجه بندی: تنظیم یک بودجه‌بندی مناسب حین ماه به شما کمک می‌کند تا نحوه هزینه کردن پول خود را به‌درستی نظارت کنید. تنظیم محدودیت‌های مشخص در خرج کردن موارد مختلف و برنامه‌ریزی در این خصوص نقش مهمی در کاهش استرس دارد. به عنوان مثال می‌توان ابتدا بودجه‌ای را برای هزینه‌های ضروری غذا، آب، برق یا مسکن اختصاص داد. سپس باقیمانده آن‌را برای تفریح یا کارهای لذت‌بخش مانند سفر هزینه کرد.
- تعیین اهداف مالی مشخص: مشخص کردن اهداف مالی کوتاه مدت و بلند مدت کمک می‌کند تا با شفاف‌سازی آنچه به دنبالش هستید، با برنامه‌ریزی دقیق‌تر آرامش ذهنی بهتری داشته باشید. به‌عنوان مثال پس‌انداز اندک برای مواقع اضطراری، پرداخت یک بدهی کوچک یا کنار گذاشتن کمی پول برای یک پاداش شخصی در کوتاه مدت می تواند با ایجاد احساس موفقیت، اضطراب را کاهش دهد.
- ارزیابی برنامه مالی: بررسی هفتگی یا ماهانه وضعیت مالی و پیگری آن‌ها معیاری برای اندازه‌گیری سطح پیشرفت در جهت اهداف مالی است.
- استفاده از مشاور مالی: اگر درگیر فعالیت اقتصادی شخصی کوچک یا بزرگ هستید، واگذار کردن فعالیت‌های مالی به مشاوران و حسابداران شما را ازدرگیر شدن با جزییات کار دور می‌کند. در این حالت تنها در زمان مناسب تصمیم‌گیری‌های نهایی را انجام دهید.
و در نهایت اگر با اجرای این راهکارها اضطراب کاهش نیافت، به‌طوری که بر سلامت روان تاثیر منفی داشت، شاید مشکل ریشه عمیقی دارد. بنابراین مشاوره با یک روانکاو یا مشاوره روانپزشکی و در صورت نیاز دریافت درمان شناختی رفتاری برای اضطراب پولی یا تجویز دارو برای مدتی معلوم باید مورد توجه قرار گیرد.
جمع بندی پایانی
استرس مالی و ترس از کمبود منابع هزینه‌ای برای مخارج موضوعی است که افراد مختلف از سطح متوسط تا غنی درگیر آن هستند. اما غرق شدن بیش از اندازه در این خصوص و تفکر لحظه‌ای می‌تواند در دراز مدت سلامت روان فرد را با خطر مواجه کند. هر چند بسیاری از این اضطراب‌ها نیز ریشه در دوران کودکی و مشکلات تجربه شده قبلی در این سن است. بنابراین لازم است افراد با شناخت کافی از نشانه‌ها و دلایل این استرس، ضمن آشنایی با روش‌های صحیح مدیریت هزینه‌ها و بودجه‌بندی مالی، استفاده از نظر تخصصی مشاوران سلامت روان را نیز در این خصوص لحاظ کنند.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.
