گروه درمانی نوعی روان درمانی است که هدف آن کمک به افراد برای مدیریت شرایط سلامت روان یا کنار آمدن با تجربیات منفی از طریق به اشتراک‌گذاری آن‌ها در گروه‌های خاص (در قالب کلاسها و جلسات گروه درمانی) است. به‌عنوان یک روش درمانی موثر، استفاده از آن با همراهی متخصص و درمانگر مجرب می‌تواند نقش مهمی در مواجهه بهتر فرد با چالش‌های خود داشته باشد. گروه درمانی می تواند باعث کاهش تنهایی اجتماعی، استفاده از بازخور هم گروهی، فراگیری تکنیک های بازخوردهی، یادگیری تفکر انتقادی، تأثیر بازخورد متقابل اعضا در تسریع بهبودی و … شود. در این مطلب به شکلی کاربردی، نکات اصلی در خصوص این روش درمان، مزایا و معایب و مراحل دریافت مشاوره به این طریق مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آنچه خواهید خواند
گروه درمانی (جلسات و کلاسهای گروه درمانی) چیست؟
گروه درمانی نوعی روان‌درمانی است که توسط یک یا چند درمانگر به طور همزمان برای گروه‌های بین ۵ تا ۱۵ نفر از افراد (در قالب کلاسها و جلسات گروه درمانی) برگزار می‌شود. این روش درمانی معمولا به شکل هفتگی و در طی جلسات یک تا دو ساعته است. در طی این جلسات، افرادی که چالش‌های مشابهی دارند از طریق تعامل با دیگران و اشتراک تجربیات خود، ضمن یادگیری از دیگران، مهارت‌های خود را نیز توسعه می‌دهند.
بسیاری از این گروه‌ها حول یک محور خاص مانند نحوه مقابله با افسردگی، اضطراب، اعتیاد به مواد مخدر، تنهایی، غم و اندوه و سایر موارد مشابه تشکیل می‌شوند. گرد آمدن اعضا در این روش درمانی همراه با متخصص مجرب، محیط امنی برای خودسازی فارغ از وضعیت سلامت روان اعضا است. در طی جلسه نیز در صورت نیاز، همراهی روانپزشک در طی جلسات درمان فردی با نظر درمانگر متخصص گروه به افراد پیشنهاد می‌شود.
هدف اصلی گروه درمانی چیست و برای چه افرادی مناسب است؟
گروه درمانی مختص به افراد در سن، جنسیت، گرایش های جنسی، نژاد یا قومیت خاصی نیست و هر کسی می‌تواند در آن شرکت کند. اما در هر وضعیتی، هدف اصلی آن گرد هم آوردن افراد با تجربیات مشابه به منظور رفع آن مشکل، نگرانی و اختلال از طریق اشتراک‌گذاری تجربه‌ها است. این نوع روش درمان به خصوص برای افرادی که چالش های زیر را تجربه می‌کنند، می تواند مفید واقع شود:
- افسردگی
- اختلالات اضطراب
- اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD)
- نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- اختلالات غذا خوردن
- مواجهه با چالش‌های اجتماعی یا رفتاری
- غم یا فقدان عزیزان
- چاقی و کاهش وزن
- اعتیاد به مواد مخدر
- خشونت‌های خانوادگی
هر یک از این چالش‌ها در صورت قرارگیری فرد در گروه با اهداف درمانی مشخص و تعیین شده، می‌تواند مزایای بسیاری را به دنبال داشته باشد.
هر یک از این چالش‌ها در صورت قرارگیری فرد در گروه با اهداف درمانی مشخص و تعیین شده، می‌تواند مزایای بسیاری را به دنبال داشته باشد.
مزایای گروه درمانی چیست ؟
گروه درمانی به‌عنوان یک فعالیت موثر به اشتراک‌گذاری عواطف و احساسات با دیگران، مزایای دیگری به شرح زیر دارد که برای برخی افراد نسبت به جلسات فردی می‌تواند موثرتر باشد:
۱. این روش امکان بهره‌مندی افراد از حمایت و تشویق سایر اعضای گروه که در شرایط مشابه هستند را فراهم می‌کند.
۲. اعضای گروه می‌توانند به عنوان الگویی برای دیگر افراد حاضر باشند که این موضوع به تقویت احساس موفقیت کمک می‌کند.
۳. به دلیل قرار گرفتن در معرض دیدگاه‌های مختلف، فرد می‌تواند درس‌های لازم در مورد نحوه برخورد با چالش خود را فراگیرد.
۴. افراد می‌توانند مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود دهند، خودآگاه‌تر شوند و احساسات‌شان را بیان کنند.
۵. گروه درمانی روشی مقرون به صرفه‌تر و ارزان‌تر از جلسات درمان فردی است.
با این حال با وجود مزایای اشاره شده، لازم است قبل از اقدامی، معایب این روش درمانی را نیز بررسی کرد و در پایان تصمیم نهایی در این خصوص را گرفت.
معایب گروه درمانی چیست ؟
در کنار فواید مختلفی که گروه درمانی می‌تواند داشته باشد، با این حال این نوع درمان نسبت به زمانی‌که تنها یک فرد، مخاطب است نکات قابل تاملی دارد که لازم است به آن‌ها توجه کرد:
۱.از آنجا که در جلسات، تمرکز بر شخصی خاص نیست، برخی افراد ممکن است فرصت بیشتری برای صحبت نسبت به دیگران داشته باشند.
۲. در زمان‌بندی جلسات، انعطاف کمتری وجود دارد. زیرا افراد معمولا در اوقات خاصی جمع می‌شوند که در آن باید برنامه همه اعضا مورد توجه قرار گیرد.
۳. برخی افراد ممکن است از اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی خود در یک گروه احساس راحتی نداشته باشند.
۴. امکان بروز اختلاف و چالش در گروه بالا است.
۵. اگر چه به همه اعضا توصیه می‌شود که موارد مطرح شده در گروه محرمانه است، با این حال احتمال افشای آن نسبت به جلسات فردی بیشتر است.
بنابراین قبل از هر تصمیم برای انتخاب گروه درمانی لازم است با نظر پزشک متخصص نسبت به شرکت در این گروه‌ها اقدام کرد. در همین جهت اطلاع از انواع جلسات گروه درمانی و مراحلی که فرد در طی شرکت در جلسات با آن مواجه می‌شود، می‌تواند نقش مهمی در تطابق بیشتر با شرایط احتمالی پیش آمده و تنظیم برنامه‌های فرد برای به اشتراک‌گذاری چالش‌های وی داشته باشد.
انواع مختلف گروه درمانی چیست ؟
در گروه درمانی، اعضا با اهداف مختلف و حوزه تمرکز متفاوتی دور یکدیگر جمع می‌شوند و بر هیمن اساس مدل‌های درمان از گروهی به گروه دیگر متفاوت است. پنج مورد از متداول‌ترین انواع به شرح زیر هستند:
۱.گروه‌های آموزش روان‌شناختی
در این گروه درمانگر با تکیه بر منابع معتبر علمی و تکنیک‌های خاص، آموزش لازم برای مقابله و برطرف کردن اختلالات مرتبط با سلامت روان مانند اضطراب، فوبیا یا افسردگی را به اعضا ارائه می‌دهد.
۲. گروه‌های توسعه مهارت
در این گروه‌ها هدف کلی بهبود حالات رفتاری و شناختی اعضا به منظور کمک به انتخاب‌های مثبت در زندگی و دوری از موقعیت‌های منفی در زندگی از طریق آموزش مهارت‌های مرتبط است.
۳. گروه‌های رفتاری شناختی
در این گروه‌ها اعضا به شناسایی و رفع باورهایی که باعث رفتارهای منفی و مضر در وی می‌شود، می‌پردازند. به عنوان مثال با شناسایی موقعیت‌هایی که رفتارهای اعتیادآور را تحریک می‌کنند، راهکارهای لازم برای مدیریت و رفع آن‌ها در جلسه بررسی می‌شود.
۴. گروه‌های حمایتی
در این گروه‌ها، اعضا با حمایت و پشتیبانی یکدیگر با تغییرات مهم زندگی مانند فقدان عزیزان‌شان کنار می‌آیند. همچنین افراد گروه تشویق می‌شوند تا به اعتقادات و باورهای شخصی خود فکر کنند و در صورت نیاز در جهت اصلاح آن‌ها قدم بردارند.
۵. گروه‌های فرایند بین فردی
در این نوع، تمرکز بر ترویج تغییرات مثبت است. رویکرد بکار رفته در طی جلسات به این موضوع تمرکز دارد که پایه شخصیت و رفتار افراد بر تجربیات دوران کودکی، عواطف و باورهای ناخودآگاه آن‌ها است. بنابراین سعی می‌شود با شناسایی آن‌ها روش موثر رفع مشکل را پیدا کنند.
حال در این نقطه و بعد از انتخاب نوع گروه درمانی مناسب، لازم است پیش از ورود به جلسه با آنچه در طی این روند درمانی اتفاق می‌افتد، آشنا شویم.
نحوه اجرا و تکنیک‌های مورد استفاده در گروه درمانی چیست ؟
در بیشتر موارد اعضای گروه یکدیگر را در اتاقی ملاقات می‌کنند که صندلی‌ها برای تعامل بهتر و دیدن مناسب افراد به شکل دایره بزرگ چیده شده‌اند. در ابتدا هر فرد خود را معرفی کرده و دلیل حضورش را اعلام می‌کند. نحوه اجرا و گرداندن جلسه، نوع فعالیت و بحث‌هایی که مطرح می‌شود، تا حد زیادی به اهداف تعریف شده توسط درمانگر بستگی دارد.
برخی از متخصصان ممکن است سبک آزادتری از گفتگو را انتخاب کنند که در آن هر یک از اعضا به دلخواه خود، هر آنچه می‌خواهد را بیان کند. سپس متخصص و رهبر گروه، گفتگوها را هدایت خواهد کرد. برخی دیگر از درمانگران هم با تعریف برنامه‌های خاص، تمرین‌هایی برای آموزش مهارت‌های جدید را در نظر می‌گیرند. اما معمولا فعالیت‌های متداول مورد استفاده در جلسات، شامل موارد زیر است:
۱. فعالیت‌های به اصطلاح «یخ شکن» که به اعضای گروه کمک می‌کند تا با یکدیگر آشنا شوند.
۲. فعالیت‌های قدردانی که در آن از اعضا خواسته می شود تا هر آنچه در زندگی خود به خاطرش قدردان هستند را به خاطر بیاورند و در حضور جمع شکر داشتن آن‌ها را بجای آورند.
۳. فعالیت‌های اشتراک‌گذاری تجربیات که در آن اعضا با مطرح کردن سوال از یکدیگر، چالش‌های مشترک خود با دیگران را بررسی می‌کنند.
۴. فعالیت‌های نوشتاری برای شناسایی تجربیات و احساسات مربوط به چالش‌ها و مشکلات
۵. فعالیت‌های تجسم هدف برای کمک به اعضا به منظور تعیین اهداف در زندگی با هدف رفع چالش ها و برنامه‌ریزی برای انجام آن‌ها
با توجه به فعالیت اکثرا باز افراد در جلسات و امکان به اشتراک‌گذاری خصوصی‌ترین موارد، لازم است پیش از شرکت در گروه درمانی به نکاتی که امکان دارد هر شخص حین برگزاری درمان با آن مواجه شود، توجه کرد. اطلاع از این موارد گام مهمی در حرکت رو به جلو و رسیدن به اهداف شرکت در جلسات خواهد بود.
نکات مورد توجه در انتخاب گروه درمانی مناسب چیست؟
اگر بعد از بررسی همه جانبه و دریافت اطلاعات لازم، به این نتیجه رسیدید که گروه درمانی می‌تواند برای شما یا عزیزانتان مفید باشد، لازم است به موارد زیر توجه کنید:
۱. برای پیشنهاد بهترین نوع گروه درمانی از لحاظ اهداف، حوزه تمرکز گروه و وضعیت سلامت روان خود با یک پزشک معتمد مشورت کنید.
۲. اولویت‌های شخصی خود از این جهت که گروه درمانی باز یا بسته برایتان مناسب است را در نظر بگیرید. معمولا گروه‌های باز را می‌توان در هر زمانی به آن ها پیوست. در حالی‌که در گروه‌های بسته باید منتظر بمانید تا جلسه جدید شروع شود.
۳. با این موضوع به تفاهم برسید که آیا برای اشتراک‌گذاری اطلاعات با افراد دیگر احساس راحتی دارید یا خیر.
نتیجه گیری
گروه درمانی به عنوان نوعی روان‌درمانی، متمرکز بر رفع چالش ها و مشکلات افراد از طریق برگزاری جلسات مشترک با همراهی یک متخصص است. در این روند درمانگر به‌عنوان تسهیل‌کننده، اعضای گروه را تشویق می‌کند تا با یادگیری درس‌های آموزنده از تجربیات یکدیگر، خود را توانمندتر کنند و با حمایت دریافت شده به شکل موثرتری، با چالش‌های خود مواجه شوند. افراد می‌توانند در صورت تشخیص پزشک خود و انتخاب گروه مناسب از این روش درمانی استفاده کنند.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.