افکار خودکشی به کلیه فکرهایی که فرد برای پایان دادن به زندگی از ذهن خود می‌گذراند گفته می‌شود. البته تعریف مورد قبولی از این اصطلاح در جامعه پزشکی جهانی وجود ندارد. برخی نیز هر نوع فکر شامل برنامه‌ریزی فعالانه برای خودکشی را در این مفهوم جای می‌دهند. این تفکر در افراد به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد و رایج است. بنابراین بازسازی هدف زندگی، استفاده از روش‌های پذیرش و تعهد شخص درگیر، نقش حمایتی اطرافیان (مخصوصا زمانی که آموزش ذهن‌آگاهی به اطرافیان انجام شده باشد) و آغاز درمان برای جلوگیری از وخیم شدن موضوع، ضروری است. در این مطلب به شکلی جامع، نشانه‌ها، دلایل را بررسی می کنیم تا بتوانیم وارد موضوع روش پیشگیری و مدیریت افکار خودکشی شویم.
آنچه خواهید خواند
افکار خودکشی چیست؟
افکار خودکشی داشتن تفکرات واضح و مشخص در مورد خودکشی یا برنامه‌ریزی برای پایان دادن به زندگی است. با این حال وجود این افکار لزوما نشانه آن نیست که فرد قصد دارد به طور قطعی زندگی خود را خاتمه دهد. اما با توجه به نوسانات احساسی و خلقی که فرد به دلایل مختلف تجربه می‌کند، احتمال وجود پایان دادن به زندگی هم وجود دارد. معمولا افرادی که این حالت را تجربه می کنند با ذهنیات زیر درگیر هستند:
- به شکل مداوم در مورد مرگ تحقیق و فکر می‌کنند
- بیشتر وقت خود را صرف جستجوی انواع راه‌های پایان دادن به زندگی می‌کنند
- باور دارند که لیاقت ادامه زندگی را ندارند
- آرزو دارند که روشی آسان برای خاتمه زندگی خود پیدا کنند
معمولا فرد درگیر در این موضوع، نشانه‌های مختلف رفتاری و احساسی را از خود نشان می‌دهد که باید به آن‌ها توجه کرد.
علائم و نشانه‌های افکار خودکشی چیست؟
فردی که به خودکشی فکر می‌کند، تغییراتی احساسی و رفتاری از خود نشان می‌دهد. مهم‌ترین آن احساس گناه یا شرم، حس سربار دیگران بودن یا نا امیدی با جهت‌گیری به سمت مرگ است. سایر نشانه‌های عاطفی و رفتاری این دسته افراد عبارتند از:
- برون ریزی عاطفی شدید
- اضطراب، آشفتگی، خشم یا غم بسیار زیاد
- احساس گرفتاری، ناامیدی و پوچی در زندگی
- نوسانات خلقی بسیار شدید
- صحبت در مورد خودکشی
- کناره‌گیری از دوستان و خانواده و تمایل به تنهایی
- استفاده بیش از اندازه از الکل یا مواد مخدر
- تحقیق پنهانی در مورد راه‌های مرگ
- تغییر روال عادی زندگی مانند الگوی غذا خوردن یا خوابیدن
- تهیه ابزار خودکشی مانند مقدار زیاد دارو یا اسلحه
- نوشتن وصیت‌نامه و خداحافظی با دیگران
البته این نشانه‌ها در همه افراد یکسان نیست و ممکن است در برخی بسیار خفیف باشند. بنابراین بعد از مشکوک شدن به این علائم در نزدیکان یا فرزندان خود، لازم است در کوتاهترین زمان ممکن برای ریشه‌یابی و آغاز درمان اقدام کرد.
علل افکار خودکشی چیست؟
پزشکان دلیل واحدی را برای داشتن افکار خودکشی در افراد مطرح نمی‌کنند. معمولا مجموعه‌ای از عوامل مرتبط با سلامت روان، ژنتیکی و محیطی در این میان دخیل هستند.
مشکلات سلامت روان
در برخی موارد داشتن یک بیماری سلامت روان باعث ایجاد افکار خودکشی در فرد می‌شود. با این حال بسیاری از افراد نیز بدون هیچ گونه مشکل سلامت روان اقدام به خودکشی می‌کنند. اما از جمله مهم‌ترین بیماری‌های عامل این نوع تفکر عبارتنداز:
- افسردگی شدید
- روان پریشی
- اختلال دو قطبی
- سوء مصرف مواد مخدر
- اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD)
- اضطراب شدید و غیر قابل کنترل
عوامل ژنتیکی
سابقه خانوادگی مشکلات سلامت روان و خودکشی می‌تواند عاملی در ایجاد این افکار در افراد باشد. متخصصان معتقدند ژن‌های خاصی در بوجود آمدن افکار خودکشی نقش دارند. هر چند تحقیقات هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد. در مطالعه انجام گرفته بین کودکانی که والدین آن‌ها اقدام به خودکشی کرده‌اند، نشان می‌دهد که این دسته استرس بیشتری در زندگی خود دارند و همچنین در تنظیم احساسات و هیجانات خود با مشکل روبرو هستند. به همین جهت این عوامل، زمینه‌ای بسیار مناسب برای داشتن افکار خودکشی یا اقدام به آن است.
سایر عوامل خطر
بجز دو عامل اصلی ژنتیک و مشکلات سلامت روان، سایر عوامل محیطی و اجتماعی نیز می‌توانند احتمال ایجاد افکار خودکشی را در فرد افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- استرس‌ها و مشکلات زندگی مانند طلاق، از دست دادن عزیزان، نگرانی‌های مالی یا مشکلات حقوقی
- بیماری‌های مزمن غیر قابل درمان یا سخت در زندگی مانند سرطان
- انزوا در مدرسه یا محل کار
- اقدام به خودکشی در گذشته
- سوء استفاده جنسی و مورد تعرض قرار گرفتن
انواع افکار خودکشی به چه شکل است؟
افکار خودکشی به دو صورت به شرح زیر در فرد شکل می‌گیرد که هر یک قصد اجرایی کردن یا نکردن آن با یکدیگر تفاوت دارند.
افکارفعال خودکشی
در این حالت فرد نه تنها فکر خودکشی دارد، بلکه قصد و برنامه قطعی برای اجرایی کردن آن را نیز دارد. در این حالت او با فراهم کردن ابزار و وسائل لازم مانند سلاح یا دارو، برای پایان دادن به زندگی خود برنامه‌ریزی می کند.
افکار غیر فعال خودکشی
این حالت زمانی پیش می‌آید که فرد به شدت درگیر افکار خودکشی است، اما برنامه یا قصد واقعی برای آسیب رساندن به خود را ندارد. به‌عنوان مثال بارها با خود فکر می کند کاش می‌توانستم امشب این قرص را بخورم، بخوابم و دیگر بیدار نشوم. در حقیقت در حالت غیر فعال فرد صرفا درگیری ذهنی دارد که البته می تواند بر فعالیت روزمره یا بوجود آمدن مشکلات سلامت روان در او بسیار موثر باشد.
منابع حمایتی و نحوه مدیریت افکار خودکشی چیست؟
هر چند روش‌های مختلفی برای مدیریت افکار خودکشی در افراد وجود دارد، اما در صورت عدم تشخیص علت آن، این راهکارها تنها درمانی کوتاه مدت و لحظه‌ای هستند. با این حال بر حسب نوع افکار خودکشی (فعال یا غیر فعال) می توان آن‌ها را به روش‌های مختلفی مدیریت کرد.
اگر افکار خودکشی از نوع فعال را تجربه می‌کنید
در این حالت باید توجه داشت که داشتن این نوع افکار نشانه ضعف یا نقص شخصیتی نیست. بعد از آن بهتر است به شکل طولانی مدت روش‌های حمایتی یا در صورت لزوم درمانی به شرح زیر را بکار برد:
- تماس تلفنی با افراد مورد اعتماد: افراد امن و معتمد با گوش دادن فعالانه کمک بسیاری در جهت حمایت عاطفی هستند. با این حال در صورت پیدا نکردن فرد مورد نظر، استفاده از نظر مشاوران متخصص و صحبت با آن‌ها ضروری است.
- رفتن به مکان‌های امن: گذراندن وقت در مکانی امن مانند کتابخانه، خانه دوستان یا هر جایی که فرد احساس آرامش می‌کند راه مناسبی برای جلوگیری از افکار خودکشی است.
- دوری از ابزار خودکشی: فرد باید ابزار تهیه شده مانند انواع دارو یا سلاح را دور از دسترس خود نگاه دارد. برای این منظور می‌توان از دوستان هم کمک گرفت.
- خودداری از مصرف مواد مخدر یا الکل: هر چند ممکن است مصرف این مواد در نظر فرد برای دور کردن احساسات منفی و دردناک مفید به نظر برسند، اما باید توجه داشت که در واقع آن‌ها شدت افسردگی و افکار خودکشی را بالا می برند.
- استفاده از تکنیک‌های آرامش بخش: پیاده‌روی، در آغوش گرفتن حیوانات، استفاده از تکنیک‌های تنفسی آرامش بخش، گوش دادن به موسیقی، تماشای عکس یا فیلم‌های مورد علاقه می توانند به کاهش افکار خودکشی کمک کنند.
- مراجعه به پزشک: در بسیاری موارد استفاده از نظرات متخصص و گفتگو با وی بهترین و سریع‌ترین راه برای مدیریت و کاهش افکار خودکشی است. بنابراین همزمان با سایر فعالیت‌ها بهتر است این گزینه را نیز مد نظر قرار داد.
اگر افکار خودکشی از نوع غیر فعال را تجربه می‌کنید
همان‌طور که پیش از این گفته شد، داشتن افکار غیر فعال خودکشی به معنای داشتن برنامه برای اجرایی کردن آن نیست. با این حال بسیاری مواقع داشتن این افکار در درازمدت ممکن است منجر به خودکشی شوند . بنابراین تشخیص علائم هشداری برای مدیریت آن با استفاده از روش‌های زیر است:
- افزایش ارتباط اجتماعی: داشتن ارتباطات اجتماعی با افراد و عزیزان معتمد و گفتگو با آن‌ها می‌تواند عبور از این بحران را ساده‌تر کند.
- انحراف افکار به فعالیت های مثبت: روی آوردن به فعالیت‌هایی که فرد به آن علاقه‌مند است و احساس شادی می کند، نقش مهمی در پیشگیری از هجوم افکار خودکشی است.
- مراقبت از خود: داشتن سبک تغذیه‌ای سالم، مصرف فراوان آب، فعالیت بدنی مناسب خارج از خانه و برنامه‌ریزی منظم برای ساعت خواب در مدیریت افکار خودکشی بسیار موثر است.
- دریافت حمایت تخصصی: مراجعه به متخصص روانشناس یا روانپزشک و گفتگو با او بهترین راه برای مدیریت افکار خودکشی و پیشگیری از وخامت آن است.
چگونه می توان به فردی که به خودکشی فکر می‌کند، کمک کرد؟
تا زمانی که فرد به شکل ریشه‌ای درمان را آغاز نکند، افکار خودکشی احتمالا باز خواهند گشت. بنابراین اگر یکی از آشنایان و عزیزان این حالت را تجربه می کنند، بهتر است ضمن استفاده از روش های زیر در نهایت برای درمان ریشه‌ای، او را به سمت کمک تخصصی هدایت کنید. اگر شما فردی هستید که این افکار را در سر دارد، کمک های زیر را از اطرافیانتان درخواست کنید!
با فرد گفتگو کنید و شنونده‌ای فعال باشید
گفتگوی فعالانه با فرد دارای افکار خودکشی به او احساس شنیده شدن و درک می‌دهد. بنابراین بعد از پیدا کردن فضایی آرام و بدور از مزاحمت، با دقت و بدون قضاوت به فرد گوش کنید. در طی صحبت با نشان دادن همدلی خود از طریق بیان حرف‌هایی که نشان دهد متوجه درد و رنج او هستید، احساساتش را تایید کنید. علاوه بر آن با پرسیدن سوالاتی در مورد دلیل داشتن این افکار و احساسات سعی کنید او را به سمت دریافت کمک تخصصی هدایت کنید. باید به خاطر داشته باشید که شما متخصص سلامت روان نیستید، بلکه تنها وسیله‌ای حمایتی برای تشویق او به سمت پزشک هستید.
از او حمایت عاطفی کنید
ارائه حمایت عاطفی و ایجاد حس اطمینان به فرد که خود را در جمع و همراه عزیزانش احساس کند، در بیشتر موارد می‌تواند به کاهش افکار خودکشی و پذیرش مراجعه به متخصص کمک کند. بنابراین خانواده و اطرافیان فرد نقش مهمی در فراهم کردن محیطی امن و صمیمی برای تشویق فرد در گفتگو و به اشتراک گذاشتن افکار خود و در نهایت دریافت حمایت تخصصی دارند.
او را برای دریافت کمک تخصصی تشویق کنید
تشویق به دریافت کمک از تراپیست و متخصص سلامت روان درمان افکار خودکشی را ساده‌تر و سریع‌تر می‌کند. در این حالت روان درمانگر روش‌های زیر را برای این منظور بکار می برد:
- شناسایی محرک‌ها یا دلایل ریشه‌ای از جمله بیماری‌های سلامت روان
- مشاوره و ارائه راهکار برای به اشتراک گذاشتن افکار با دوستان و آشنایان
- آموزش مهارت‌های مقابله با افکار خودکشی مانند کنترل احساسات یا پریشانی و اضطراب، مهارت حل مسئله
علاوه بر این طی جلسات درمانی متخصص روانشناس یا روانپزشک ممکن است سوالاتی را در این خصوص مطرح کند:
- سابقه مشکلات و بیماری‌های سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب، روان پریشی
- خودآزاری یا تلاش برای خودکشی در گذشته
- سابقه مشکلات سلامت روان در خانواده
با این حال در نهایت لازم است به خاطر داشت که پیدا کردن متخصص با تجربه و معتمدی که بتوان با او صمیمانه گفتگو کرد، بسیار اهمیت دارد. زیرا اگر فرد در این راه احساس اعتماد و امنیت نکند، هرگز مشکلات خود را به اشتراک نخواهد گذاشت.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.