بسیاری از کودکان مشکلاتی در به خواب رفتن، بیدار شدن مداوم در هنگام شب یا زود بیدار شدن هنگام صبح دارند. این اختلال بی‌خوابی می‌تواند بر خلق و خو و رفتار کودک در طول روز تاثیر بگذارد و در نهایت مشکلاتی برای وی در مدرسه ایجاد کند. با این حال برخی موارد، بی خوابی در کودکان به دلیل مشکلات زمینه‌ای پزشکی است که باید رسیدگی شود. اما این مورد نیز قابل درمان و پیشگیری است. در این مطلب برای آشنایی بیشتر والدین، بعد از بررسی نشانه‌ها و دلایل ایجاد بی‌خوابی در کودکان، راه حل رفع این مشکل را بررسی می‌کنیم.
آنچه خواهید خواند
بی خوابی در کودکان به چه معنا است؟
بی‌خوابی نوعی اختلال در چرخه خوابیدن شامل سخت به خواب رفتن، خواب بی کیفیت یا بیدار شدن در صبح زود است. این اختلال در کودکان از چند شب تا چند هفته می‌تواند طول بکشد. کودکان مبتلا به اضطراب و مشکلات سلامت روان یا آن‌هایی که در معرض استرس‌های روزانه محیطی یا درد فیزیکی قرار دارند، می‌توانند به بی‌خوابی دچار شوند. از آنجا که در حالت عادی کودکان نیاز به ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه دارند، هر نوع اختلال در این چرخه به دلایل مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد.
علائم بی خوابی در کودکان چیست؟
علاوه بر خواب‌آلودگی در طول روز، هر نوع اختلال در استراحت شبانه کودک می‌تواند با نشانه‌هایی به شرح زیر همراه باشد:
- مشکل در به خواب رفتن
- بیدار شدن های مکرر در شب
- زود بیدار شدن از خواب
- خواب آشفته و بی کیفیت
- حالت افسردگی
- بیش فعالی
- تحریک پذیری، پرخاشگری و نوسانات خلقی
- مشکلات تمرکز و کاهش دامنه توجه
از آنجا که برخی از این نشانه‌ها در صورت عدم توجه به موقع می‌توانند در درازمدت بر سلامت روان کودک تاثیر بگذارند، ریشه‌یابی و در صورت نیاز شروع درمان آن نزد متخصص اهمیت بالایی دارد.
علل بی خوابی در کودکان چیست؟
یکی از دلایل رایج بی خوابی در بسیاری از کودکان، دیر به رختخواب رفتن است. این موضوع معمولا به دلیل انتظارات غیر واقع بینانه والدین از فرزندان‌شان اتفاق می‌افتد. برنامه‌ریزی‌های سنگین پدر و مادر برای انجام تکالیف بسیار و فعالیت‌های ذهنی زیاد پیش از خوابیدن کودک از مهم‌ترین موارد هستند. سایر دلایل عبارتند از:
- عوامل مرتبط با سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی
- عوامل عادتی و رفتاری مانند عادات نادرست تغذیه‌ای قبل از خواب (مصرف مواد غذایی کافئین‌دار و سنگین)، برنامه خواب نامنظم
- عوامل پزشکی مانند ابتلا به آسم، اگزما، آپنه انسدادی خواب، سندروم پای بی قرار، ناتوانی ذهنی، اوتیسم و سایر اختلالات عصبی رشدی
همچنین مصرف برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی، ضد تشنج، درمان ADHD نیز می‌توانند باعث اختلال در خواب کودک شوند.
راه حل های بی خوابی در کودکان چیست؟
بیشتر موارد و در صورتی که بی‌خوابی کودک ناشی از بیماری خاصی نباشد، استفاده از روش‌های غیر دارویی زیر کمک کننده است:
- ایجاد یک برنامه منظم خواب برای کودک در تمام طول هفته حتی روزهای تعطیل
- جلوگیری از مصرف مواد غذایی کافئین‌دار یا پرخوری هنگام شب توسط کودک
- جلوگیری از استفاده بازی‌های آنلاین، تماشای تلویزیون، صحبت کردن با تلفن، استفاده از تلفن همراه توسط کودک حداقل ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب
- تشویق کودک به انجام فعالیت های منظم ورزشی در طول روز
- آموزش تکنیک‌های تنفسی دیافراگمی، تصویرسازی ذهنی موقعیت‌های آرامش بخش به کودک
درمان‌های پزشکی
اما برخی موارد دلیل اصلی بی خوابی مشکلات پزشکی یا روانشناختی است که باید مورد توجه قرار گیرد. به‌عنوان مثال اگر کودک شب‌ها به‌دلیل آپنه انسدادی خواب با صدای بلند خر و پف می‌کند یا دچار وقفه تنفسی می‌شود، ممکن است نیاز به برداشتن لوزه‌ها یا آدنوئید داشته باشد. یا اگر به دلیل کنترل نامناسب آسم، سرفه‌های مکرر شبانه دارد، احتمالا باید داروهای قوی‌تری را مصرف کند. در سایر موارد نیز با تشخیص پزشک و در صورتی که کودک دچار اختلال نقص توجه، بیش فعالی، اوتیسم یا مشکلات رفتاری باشد، برای بهبود کیفیت خواب می توان از دارو درمانی هم استفاده کرد.
درمان روانشناختی
این روش برای مدیریت نشانه‌های اختلال با استفاده از تکنیک‌های روان شناختی و استفاده از جلسات مشاوره کودک به جای استفاده از دارو است. به همین دلیل تکنیکی ایمن و مناسب‌تر به خصوص در دراز مدت به‌حساب می‌آید. متخصص در حین جلسات درمان به کودک کمک می‌کند تا افکار منفی یا رفتارهایی که خوابیدن را سخت می کند، را با افکار مثبت و رفتارهای درست جایگزین کند.
پیشگیری از بی خوابی در کودکان چگونه است؟
والدین می‌توانند با استفاده از تغییراتی در محیط خانه و سبک سالم روتین خواب، به کودک خود کمک کنند تا به‌راحتی در هنگام شب استراحت کند. این موارد به شرح زیر هستند:
- ایجاد عادات به خواب رفتن و بیدار شدن منظم طبق برنامه از دوران نوزادی
- جلوگیری از مصرف شکلات و نوشابه گازدار قبل از خواب توسط کودک
- تنظیم دمای مناسب در اتاق خواب، تاریک کردن آن به حد کافی
- فراهم کردن محیطی آرام و امن در خانه
- دور کردن هر نوع عامل استرس‌زا از کودک
انجام هر یک از این راهکارهای ساده می‌تواند اختلال بی‌خوابی کودکان را حل کند. اما در برخی موارد علت این موضوع وجود مشکلات پزشکی است که لازم است برای تشخیص آن به متخصص مراجعه کرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در زمانی‌که راه‌حل‌های اشاره شده در بهبود کیفیت خواب کودک پاسخگو نبودند، لازم است برای تشخیص دلیل اصلی و آغاز روند درمانی به پزشک متخصص اطفال یا روانشناس مراجعه کرد. موارد زیر در این خصوص هشدار دهنده هستند:
- عدم بهبود کیفیت خواب کودک بیشتر از چهار هفته به شکلی که بر فعالیت‌های عادی او تاثیر بگذارد.
- وقفه‌های تنفسی، سرفه کردن مکرر، پرش پا، تنگی نفس هنگام خواب که می‌تواند ریشه در مشکلات پزشکی داشته باشد.
- نوسانات خلقی شدید، افسردگی، بی‌حالی در کودک که بهبود پیدا نکند.
جمع‌بندی
بی‌خوابی در کودکان نوعی اختلال است که در صورت ادامه‌دار شدن می‌تواند باعث بروز مشکلات رفتاری و سلامت روان در او شود. والدین لازم است بعد از تشخیص نشانه‌ها، راه‌حل‌های معمول مانند فراهم آوردن محیطی آرام برای خواب، برنامه‌ریزی منظم به خواب رفتن و محدودیت استفاده از تجهیزات الکترونیکی و تلفن را بکار برند. در صورت موثر نبودن، مراجعه به پزشک برای تشخیص مشکلات سلامتی احتمالی یا تجویز دارو ضروری است.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.