اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) نوعی بیماری همراه با تغییرات شدید خلق و خو و انرزی در فرد است. این اختلال که معمولا در اواخر نوجوانی یا در جوان یاتفاق می‌افتد، می تواند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. با این حال بعد از تشخیص و مراجعه به پزشک به خوبی می توان آن را کنترل و درمان کرد. در این مطلب نشانه‌ها و عوامل ریسک ابتلا به اختلال دو قطبی به همراه نحوه تشخیص این اختلال و روش‌های درمان آن، مورد بررسی کامل قرار می‌گیرند.
آنچه خواهید خواند
اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) چیست؟
اختلال دو قطبی یا افسردگی شیدایی، نوعی بیماری سلامت روان است که باعث ایجاد نوسانات شدید خلق و خوی، انرژی و تغییرات الگوی خواب در فرد می‌شود. در این بیماری فرد مبتلا دوره‌هایی احساس شادی و انرژی بیش از اندازه و دوره‌ای حس غم، نا امیدی و تنبلی را تجربه می‌کند. این نوسانات افزایشی و کاهشی در رفتار، به عنوان دو قطب خلق و خو در نظر گرفته می‌شوند و به همین دلیل به اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) معروف است. البته همه افراد ممکن است در دوره‌هایی با این شکل نوسانات خلقی روبرو شوند، اما این تغییرات در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی بسیار شدید و غیر عادی است. بر همین اساس بسته به دوره شادی یا غمی که فرد با آن درگیر است، علائم و نشانه‌هایی خاص بروز می‌کند.
علائم اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) چیست؟
نشانه‌های اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) از لحاظ شدت و طول مدت زمان درگیر بودن فرد در یک حالت خلق و خوی برای همه یکسان نیست. در برخی ممکن است تجربه یک حالت رفتاری چند روز تا چند هفته طول بکشد، اما در برخی دیگر طولانی‌تر باشد. با این حالت بسته به حالت رفتاری که فرد در آن قرار دارد نشانه‌های مختلفی بروز می‌کند.
علائم دوره شیدایی (افسردگی شیدایی)
دوره شیدایی یا سرمستی بیش از اندازه با افزایش غیر عادی انرژی و فعالیت‌های روزانه فرد همراه است. معمولا در این دوره نشانه‌های زیر در فرد ایجاد می‌شود:
- تحریک‌پذیری بالا
- مشکل در تمرکز
- کم شدن نیاز به خواب
- باور غیر واقعی نسبت به قدرت‌ها و توانایی‌های خود
- افزایش میل جنسی
- رفتارهای پرخاشگرانه، خطرناک (مصرف مواد مخدر) یا مضر (خرج کردن بیش از اندازه پول)
- پر حرفی، سریع صحبت کردن
- بی قراری
- هجوم بالای افکار
علائم دوره افسردگی
در طی این دوران، فرد کاهش غیر عادی سطح انرژی را تجربه می‌کند و معمولا با نشانه‌های زیر همراه است:
مشکل در به خواب رفتن، زود بیدار شدن یا بیش از حد خوابیدن
- عدم علاقه به فعالیت‌هایی که پیش از این برای فرد لذت بخش بوده است
- بی‌قراری یا بیحالی
- مشکل در تمرکز یا تصمیم‌گیری
- آهسته صحبت کردن
- فراموشی
- احساس بی ارزشی یا ناامیدی
- افکار یا رفتار خودکشی در موارد شدید
- ناتوانی در انجام کارهای ساده
علائم دوره مختلط
در دوره مختلط، فرد به طور همزمان نوسانات خلقی دوره شیدایی و افسردگی را با همدیگر تجربه می‌کند. بنابراین ترکیبی از نشانه‌های اشاره شده در بالا در این دوره اتفاق می‌افتد. با این تفاوت که تغییر خلق و خوی از شیدایی به افسردگی بسیار سریع و در فواصل زمانی کوتاه است.
علل ایجاد اختلال دوقطبی چیست؟
ایجاد اختلال دو قطبی کمتر بر اساس یک عامل اتفاق می‌افتد و معمولا چندین عامل در آن دخیل هستند. این بیماری در بیشتر اوقات اواخر نوجوانی یا جوانی اتفاق می‌افتد و مردان و زنان هر دو به یک اندازه به آن دچار می‌شوند. با این حال سه فاکتور ژنتیکی و محیطی ریسک ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.
عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) دارد. یعنی اگر یکی از اعضای خانواده یا اقوام به آن مبتلا باشند، احتمال درگیر شدن سایر افراد نیز بالا است. با این حال داشتن این ژن در خانواده به این معنا نیست که فرد حتما به آن مبتلا می‌شود، زیرا موارد دیگر ی مانند عوامل محیطی نیز در این میان دخالت دارند.
عوامل بیولوژیکی
بر هم خوردن تعادل مواد شیمیایی مغز و ناقل‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و نور اپی‌نفرین در ابتلا به اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) نقش دارند. زیرا این ناقل‌ها در تنظیم خلق و خوی و الگوی خواب موثرند. از طرفی نوسانات هورمونی در دوران بارداری، زایمان، یائسگی نیز احتمال درگیر شدن با این بیماری را در زنان افزایش می‌دهد. برخی تحقیقات هم نشان داده‌اند که بین ابتلا به این اختلال و بیماری خود ایمنی تیروئید هاشیموتو ارتباط نزدیکی وجود دارد.
عوامل محیطی
عواملی مانند استرس، تروماهای دوران کودکی یا بزرگسالی، سوء مصرف مواد مخدر و الکل در ابتلا به اختلال دو قطبی بسیار موثرند. علاوه بر این تغییرات عمده زندگی مانند از دست دادن شغل، مرگ عزیزان یا طلاق هم می تواند به عنوان محرک در پدید آمدن این اختلال عمل کنند.
با این حال باید توجه داشت که هر یک از عوامل اشاره شده در بالا به تنهایی در ابتلا به اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) دخالت ندارند و معمولا مجموعه‌ای از این عوامل ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد. با این حال لازم است در صورت مشاهده نشانه غیر عادی، نسبت به مراجعه پزشک و ارزیابی تشخیصی بیماری اقدام کرد.
تشخیص اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) چگونه است؟
در صورت مشاهده هر یک نشانه‌های غیر عادی اختلال دو قطبی (افسردگی شیدایی) لازم است در کوتاهترین زمان ممکن برای ارزیابی دقیق و آغاز روند درمان اقدام کرد. معمولا بعد از مراجعه به متخصص، او ترکیبی از روش های تشخیصی را برای ارزیابی شدت اختلال و دلیل آن مورد استفاده قرار می‌دهد.
معاینه روانپزشکی
بعد از مراجعه به روانپزشک، او با استفاده از یک ارزیابی کامل وضعیت سلامت روان فرد را بررسی می‌کند. پزشک ضمن صحبت با فرد، سوالاتی از خانواده و نزدیکان او در مورد نوسانات خلق و خوی، الگوی خواب یا رفتار وی، شدت این نوسانات و مدت زمان تکرار آن‌ها می‌پرسد. همچنین بررسی کاملی در مورد سوابق ژنتیکی بیماری‌های سلامت روان در خانواده، سوء مصرف مواد مخدر و الکل یا ابتلا به بیماری تیروئید هاشیموتو مطرح می‌کند. بعد از جمع‌بندی کلیه موارد روند درمان توسط پزشک آغاز می‌شود.
تست های روانشناسی
تست‌های روانشناسی صرفا ابزارهای غربالگری و نوعی خود ارزیابی هستند که برای تشخیص قطعی بکار نمی‌روند. در حقیقت هیچ تست واحدی برای تشخیص قطعی اختلال دو قطبی وجود ندارد و بعد از مشاهده نشانه‌ها لازم است به روانپزشک مراجعه کرد. بعد از تشخیص نهایی اختلال توسط پزشک، روند درمان بر اساس نظر او آغاز می‌شود.
درمان اختلال دوقطبی چگونه انجام می‌گیرد؟
بعد از تشخیص بیماری دو قطبی توسط پزشک، او بر اساس نشانه‌ها و شدت بیماری روش‌های درمانی مختلفی را برای بهبود آن بکار می‌برد. این روش‌ها می‌تواند مواردی مانند استفاده از دارو، روان درمانی یا تغییر سبک زندگی فرد باشد. البته باید توجه کنیم که اختلال دو قطبی(افسردگی شیدایی) روند درمان طولانی مدتی دارد و توجه به مدیریت دائم آن بسیار مهم است. در انتهای بحث به طور خلاصه انواع روش‌های درمانی مورد استفاده را بررسی می‌کنیم:
دارو درمانی
این روش، اصلی‌ترین نوع درمان است. در طی این فرایند انواع داروهای تثبیت کننده خلق و خو، داروهای ضد روان پریشی، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب و آرام بخش‌ها بنا بر تشخیص پزشک تجویز می‌شوند.
روان درمانی
در این روش انواع مختلفی رویکردها مورد استفاده قرار می‌گیرد. رایج‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
- ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی (IPSRT): در این حالت به فرد کمک می‌شود تا برنامه منظم روزانه‌ای برای فعالیت‌های روزانه و روابط فردی و اجتماعی خود تنظیم کنند. این فعالیت در بهبود خلق و خوی فرد و سلامت روان او موثر است.
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): در این رویکرد طی جلسات مختلف ابتدا عادات، باورها و اعمال منفی و همچنین الگوهای رفتاری ناسالم فرد شناسایی می‌شوند. سپس فرد تحت آموزش و مشاوره لازم برای جایگزینی آن با عادات رفتاری مثبت و سالم قرار می‌گیرد. این روش در مدیریت استرس فرد نیز بسیار مفید است.
- درمان خانواده محور: در این حالت با آموزش اعضای خانواده، یک سیستم حمایتی برای فرد در خانه ایجاد می‌شود.
درمان‌های ترکیبی
تغییر در سبک زندگی مانند ورزش منظم، شرکت در برنامه‌های تفریحی سالم، دریافت حمایت از دوستان نزدیک، ترک مصرف الکل و مواد مخدر سایر روش‌هایی است که به شکل ترکیبی همراه سایر موارد توسط پزشک توصیه می‌شوند.
در انتها باید توجه داشت که اختلال دو قطبی(افسردگی شیدایی) مانند سایر بیماری‌های معمول قابل درمان است و هیچ‌گاه نباید به خاطر آن خود را سرزنش کرد. نکته مهم در مورد این بیماری، تمرکز بر کنترل سلامت و مدیریت آن با همراهی روانپزشک با تجربه است.
مراجع:
من دکتر وحیده فتحی واوسری به همراه نویسندگان معتمد، محتواهای مختلف روانشناسی را در وبسایت دلوان، منتشر می کنیم. برای ارتباط بیشتر می توانید با همکاران من در کلینیک ارتباط بگیرید.
